नेपालमा सहरीकरणको प्रवृत्ति

 नेपालमा सहरीकरणको प्रवृत्ति

सन् १९५२-५४ मा नेपालको २.१% सहरी जनसंख्या थियो यो जनसङ्ख्या सन् १७७१मा ४.१%, सन् १९९१ मा ७.२%, सन् २०११मा १७% सहरी जनसङ्ख्या रहेको थियो। । सन् १९५२-५४ मा १० वटा नगरपालिका रहेकोमा हाल २९३ नगरपालिका पुगेका छन । नेपालको सन् २०१४ मा ३८.२% सहरी जनसङ्ख्या रहेकोमा हाल यो सङ्ख्या ६२.२% पुगेको छ।(तथ्याङ्क विभाग २०१८ )
नेपालमा सहरीकरणको दर विश्वका अन्य देशहरुको तुलनामा निकै कम देखिन्छ । नेपालमा सहरको सुरुवात काठमाडौँ उपत्यकाबाट भएको मानिन्छ । काठमाडौँ बाहिर पहाडी क्षेत्रमा व्यापारीक मार्ग, सदरमुकाम र विभिन्न किल्लाहरुमा सहरीकरण भएको देखिन्छ ।
नेपालमा सहरीकरणका प्रवृत्ति निम्नानुसार छन् :
सहरिकरणको जग नेपालमा कृषि अर्थतन्त्र र खाधन्न बचतमा बसेको देखिन्छ ।
प्राचीन सहरहरुको विकासमा गैर कृषि व्यवसाय, श्रम विभाजन,शैनिक तथा प्रशासनिक सेवाको विस्तारले योगदान दिँदै आएको पाइन्छ ।
भारतीय रेल मार्गको विस्तार नेपालको सिमानासम्म भएपछि तराई क्षेत्रमा विराटनगर, जनकपूर, विरगञ्ज, भैरवहा, नेपालगञ्ज, धनगढी आदी स्थानमा सहरीकरणको विकास हुन पुग्यो ।
सन् १९५० देखि १९६० को बिचमा औलो अमुलनसँगै तराई क्षेत्रमा सहरीकरणको प्रकृया सुरु भयो ।
सन् १९७० को दशकमा पूर्व पश्चिम राजमार्गको विकास सँगै यसको आसपासमा बस्ती बिस्तार हुन गई नयाँ सहरहरूको निर्माण हुन पुग्यो ।जस्तै: काँकडभिट्टा, बिर्तामोड, दमक, इटहरी, लाहान, हेटौँडा, भरतपूर, बुटवल,
कोहलपुर, अतरिया आदि।
नेपालमा क्षेत्रिय विकास केन्द्र, जिल्ला सदरमुकाम, प्रमुख व्यापारिक केन्द्र र उत्तर दक्षिण जोड़ने राजमार्गको निर्माण सँगै बस्ती बिस्तार हुन गई सहरीकरणको प्रक्रिया तिव्र हुँदै गएको छ।
हिमाली क्षेत्रमा हवाई यातायातसँग जोडिएका स्थान र जिल्ला सदरमुकाममा साना सहरी केन्द्रहरु विकास हुँदै गएका छन् ।
नेपलमा भौगोलिक प्रदेश अनुसार हिमाली क्षेत्रमा ११.६% नगरपालिका रहेका छन् । पहाडी क्षेत्रमा ३३.४%  भित्री मधेसमा 9.9% र तराईमा ५१.५% नगरपालिकाहरु रहेका छन्।प्रदेश अनुसार सबैभन्दा धेरै नगरपालिका मधेस प्रदेश  २६.3%, क्रमशः प्रदेश १ १६.७%, बाग्मती प्रदेश १५·४%, लुम्बिनी १२.३%, सुदूरपश्चिम ११.६%, गण्डकी ९.२% र कर्णाली ८.५% रहेका छन् ।
सन् २०११ को जनगणना जनगणनादेखी हिमाली क्षेत्रमा' खाँदबारी र भिमेश्वरी नगरपालिका थपिएको देखिन्छ ।यो क्रम पहाडी क्षेत्रमा ४७.७% र तराई क्षेत्रमा ५२.६% रहेको देखिन्छ ।