परिवार र पारिवारिक आदर्श

 परिवार र पारिवारिक आदर्श

परिवार समाजको आधरभूत संस्था हो । सामाजिक सम्बन्धहरूको विकास कस्तो हुने भन्ने कुरा परिवारको स्वरूप र भूमिका कस्तो छ भन्ने कुरा त्यसले निर्धारण गर्दछ  सामाजीकिकरण र संस्कृतिकरणमा पनि परिवारको महत्त्वपूर्ण भूमिका छ । एउटा आदर्श परिवार कस्तो हुनुपर्छ भन्ने मान्यताको निर्धारणमा धर्म, संस्कृति, दर्शन र अर्थत्रन्त्रको ढाचा आदिको प्रत्यक्ष प्रभाव परेकोहुन्छ । हिन्दू समाजमा समाज र राष्ट्रको लागि परिवारको महत्वलाई गृहस्थाश्रमको महिमा मार्फत बताइएको छ । व्यक्तिको जीवनशैली, सोच, दृष्टिकोण, चरित्रको निर्माणमा परिवारको प्रभाव पर्दछ । आधुनिकता, प्रविधिको प्रयोग, रोजगारी,विश्वव्यापीकरण, स्व संस्कृतिकरण, पर संस्कृतिकरण, बसाइसराई आदि जस्ता कारणहरुले पारिवारिक संरचना, स्वरुप र सामाजिक सम्बन्धमा परिवर्तन आएको छ।सामाजिक अन्तरनिर्भता मानिस आफैमा पूर्ण आत्मनिर्भर हुन सक्दैन । आफ्ना आवश्यकता परिपूर्ति गर्न अरु व्यक्तिहरुसँग निर्भर रहनु पर्दछ यस्तो सामाजिक अवस्थालाई सामाजिक अन्तरनिर्भता भनिन्छ परम्परागत समाजमा कुल कुटुम्ब र आफन्तहरू सहितको अन्तरसम्बन्ध लाई महत्व दिएको देखिन्छ । विदुर नितीमा कुल भन्दा ग्राम ठुलो बताउने श्लोक रहेको छ । चाणक्य नितीको एउटा श्लोकले धेरै कुलहरु मिलेर ग्राम बनेको देखाउँछ सामाजिक अन्तरनिर्भतालाई व्यवस्थित गर्न वर्णाश्रम व्यवस्थाको उल्लेख गरिएको छ । गुण र कर्मका आधारमा वर्ण व्यवस्था गरिएको थियो भने उमेरको अवस्था अनुसार श्रम विभाजन गरिएको थियो । वर्ण व्यवस्थामा शिक्षा, र ज्ञानमा केन्द्रित हुने समूह प्रशासन, व्यवस्थापन र आवश्यकता अनुसार युद्धमा भाग लिने समूह कृषि, पशुपालन, शिल्प  व्यापार आदि कार्य गर्ने समूह र सेवा मुलक कार्य गर्ने समूह गरि चार समूहमा विभाजन गरिएको थियो ।
प्राचिन कालमा जस्तै आधुनिक कालमा सामाजिक अन्तरनिर्भता, शिक्षा,सिप, योग्यता र दक्षताको आधारमा भएको देखिन्छ । प्राचिन कालमा समुदाय तथा समाजहरू आर्थिक हिसाबले अन्तरनिर्भर थिए भने आधुनिक कालमा पारस्परिक निर्भता बनेको देखिन्छ । अन्तर्राष्ट्रिय व्यावार, पर्यटन, वैदशिक रोजगारी, यातायातका साधनको विकास प्रविधि सञ्चार आदिका कारणले समाजलाई अन्तरनिर्भर बनाएको देखिन्छ । अनलाईन कारोबारको सुविधा, उपभोगवाद,आयात निर्यात बसाइसराई आदिले गर्दा पारस्परिक निर्भतालाई झन विस्तार गरेको छ राजनैतिक दल, गैर सरकारी संस्थाहरू व्यापारिक सम्बन्ध व्यावसायिक संगठन आदिले पनि सामाजिक अन्तरनिर्भगमा प्रत्यक्ष प्रभाव पारेका छन्