व्यक्तित्वका आधार, व्यक्तिका कर्तव्य र अधिकार बारेमा पुर्विय तथा पस्चिमा दर्शनमा के कस्ता अवधारणा पाइन्छ?

 

व्यक्तित्वका आधार, व्यक्तिका कर्तव्य र अधिकार बारेमा पुर्विय तथा पस्चिमा दर्शनमा के कस्ता अवधारणा पाइन्छ?
कुनै पनि व्यक्तिको व्यक्तित्व कस्तो हुन्छ भन्ने कुरामा देश, काल परिस्थिति आदिको प्रत्यक्ष प्रभाव परेको हुन्छ । वैदिक, हिन्दू, बौध, जैन धर्म दर्शन मा साधारण र विशेष धर्मको अवधारणा रहेको पाइन्छ । साधारण भन्नाले धर्म भन्नाले विश्वका सबै मानिसका लागि लागू हुने निती नियमहरू मानिन्छन् भने विशेष धर्म भन्नाले व्यक्तिको व्यक्तित्व, समय, स्थान परिवेश लगायतका कुराहरु परिवर्तन हुँदा फरक पर्न जाने निती नियमहरू मानिन्छन् ।व्याक्तित्व निर्माणमा पुर्विय दर्शनले चरित्रलाई धेरै महत्व दिएको छ संकार संस्कृती र सदाचारको पालनाले अधिकार प्राप्त हुने मान्यता देखिन्छ मानव जीवनकोअन्तिम लक्ष्य मोक्ष हो भन्ने उपदेश पूर्विय दर्शनमा पाइन्छ । हिन्दू जीवन पद्धतिमा जीवको स्थुल सुक्ष्म र कारण शरिर हुने र जीवनमा धर्म, अर्थ, काम र मोक्षको लक्ष्य अनुसार कर्म गर्नुपर्ने उपदेश  रहेको छ। मानिस जन्मिन साथ ऋषीऋण, देव ऋण र पितृ ऋण लाग्ने यसबाट मुक्त हुन ज्ञान, उपासना र कर्म मार्फत कर्तव्य पूरा गर्नु पर्ने उल्लेख छ । परोपकार नै पुण्य हो र अरुलाई दुःख दिनु पाप मानिएको छ । हिंसा, क्रौद, लोभ जस्ता अवगुण हरु त्याग्न पर्छ र परिवार, कूल, कुटुम्ब, राज्य र भूमि प्रतिको कर्तव्य पूरा गर्नुजस्ता उपदेशहरू व्यक्तिगत कर्तव्य हुन् भनि उल्लेख गरिएको छ ।
नेपाली समाजमा व्यवहारमा समाजलाई प्राथमिकता र आध्यात्मिक जीवनमा व्यक्तिलाई प्राथमिकता दिएको देखिन्छ । प्रत्येक प्राणीमा मोक्ष वा पतनका लागि आफु मात्र जिम्मेवार हुन्छ। परलोकमा बाबु, आमा, श्रीमति, छोरा, छोरी वा मित्रजनहरू कोही पनि साथमा हदैनन केबल आफूले गरेको धर्म धर्म मात्र साथमा हुन्छ । त्यसैले आध्यात्मिक सन्दर्भमा व्यक्तिलाई पूर्ण स्वतन्त्रता दिइएको छ। सामाजिक व्यवहारमा एक जनाको कारणले सारा समाजलाई हानी वा फाइदा पनि हुन्छ किनकि समाजका सदस्य एक अर्कामा अन्तरनिर्भर छन् । कर्तव्य पूरा गरेर अधिकार प्राप्त गर्नुपर्दछ भन्ने मान्यता नेपाली समाजको विशेषता हो ।
शिक्षामा पहुँच, प्रविधिको विकास, बसाइसराई, कानुन, विश्वव्यापीकरण स्थानीयकरण, यातायात, रोजगारी, मनोरञ्जनका साधन आदिका कारणले समाजमा परिवर्तन देखा परेको छ । युरोपेलि सभ्यतामा व्यक्ति र समाजको सन्दर्भ बारे दुई विपरित मान्यताहरुको संघर्ष देखिन्छ । त्यहाँ एकातिर व्यक्तिलाई केन्द्रमा राख्ने व्यक्तिवादी दृष्टिकोण देखिन्छ भने अर्को तिर राजनितिक संरचनालाई बढ़ी महत्त्व दिने समुदायवादी दृष्टिकोण रहेको छ आधुनिक
युगमा व्यक्तित्व निर्माणमा स्वशिक्षा, प्रविधि,मनोरञ्जनका लागि सिप, बजार निदेर्षित उपभोग, सूचना तथा मिडियामा निर्भरता जस्ता कारणहरु बढि निर्णायक बन्दै गएको पाइन्छ ।