जाति, जनजाति १जाति

 ११ Class

पाठ :3
जाति, जनजाति
१जाति
बृहत् नेपाली शब्दकोशमा जाति शब्दलाई शारीरिक बनावट, आकारप्रकार, गुण, स्वभाव आदिका
आधारमा छुट्टिने वा चिनिने समुह भनी परिभाषित गरिएको छ यो जन्मका आधारमा स्थापित हुन्छ, जस्तै मङ्गोल, आर्य आदि । नेपाल बहुजातीय मुलुक हो यहाँ सयौँ जातिहरू
रहेका छन्।
२.जनजाति
आफ्नै धर्म, भाषा, संस्कृति, परम्परा एवम् रीतिरिवाज भएका र कुनै निश्चित भौगोलिक क्षेत्रमा
बसोबास गर्ने जातिलाई जनजाति भनिन्छ । तामाङ, गुरुङ, राई, लिम्बु, मगर, शेर्पा, नेवार, भोटे,
थकाली, चेपाङ, थारु, पहरी आदि जनजातिहरू हुन् विगतमा हाम्रो समाजमा जातजातिका आधारमा भेदभाव गर्ने प्रचलन थियो ।
हालका केही दशकदेखि देशको संविधान र कानुनहरूले त्यस्तो भेदभाव गर्न नपाइने व्यवस्था गरेको छ ।
त्यसैले हामी आज आफ्नो जातीय पहिचान कायम राख्दै नेपाली हुन पाएकामा गर्व गर्न थालेका छौं ।
३. पहिचान
हरेक व्यक्तिको आफ्नो पहिचान हुन्छ । उसले जहिले पनि आफ्नो पहिचान खोजिरहेको हुन्छ ।
यस्तो पहिचान व्यक्तिगत, लैङ्गिक, जातिगत, राष्ट्रिय, सांस्कृतिक, धार्मिक, भौगोलिक क्षेत्रीय,
राजनीतिक, आर्थिकलगायत विविध प्रकारको हुन सक्छ । ती पहिचानहरूमध्ये एउटा पहिचान
मात्र कायम भएमा त्यसलाई एकल पहिचान भनिन्छ, जस्तै: पुरुष वा महिला, कुनै खास जाति,
कुनै खास क्षेत्र, कुनै खास वर्ग, कुनै खास पद, कुनै खास राष्ट्रियता आदिका आधारमा पहिचान
बोकेमा त्यसलाई एकल पहिचान भनिन्छ । एउटै व्यक्तिको धेरैओटा पहिचान भएमा त्यसलाई
बहुपहिचान भनिन्छ । सुमन भन्ने व्यक्तिको नाम व्यक्तिगत पहिचान हो । उसको थर यादव
जोडिएपछि जातीय पहिचान पनि कायम भयो । ऊ मधेशमा बस्ने भएपछि क्षेत्रीय पहिचान पनि
जोडियो। उसको धर्म हिन्दु जोडेपछि धार्मिक पहिचान पनि भयो । समग्रमा उसको पहिचान नेपाली हो ।
आफ्नो पहिचानप्रति व्यक्ति, समूह र समाजको लगाव हुन्छ । व्यक्ति आफ्नो पहिचानमा गर्व
गर्छ । विश्वमा पहिचानकै लागि युद्धहरू पनि
भएका छन् । बहुपहिचानको अवधारणाले विश्वमा शान्ति कायम गर्न मदत गर्दछ । व्यक्तिगत पहिचान
बाहेक अरू सबै पहिचानहरू परिवर्तनशील हुन्छन् । व्यक्ति बसाइँसराइका कारण कामको खोजीका
कारण वा अन्य कुनै कारणले आफ्नो पहिचान फेर्न पनि तयार हुन्छ । यसलाई पहिचानको लचकता पनि
भनिन्छ । कुनै पहिचान लुकाएर वा कुनै पहिचानलाई फेरेर नयाँ पहिचान कायम गर्न सक्छन् ।