एकाइ दुइ पाठ १ कक्षा १२

 एकाइ दुइ पाठ १ कक्षा १२

अति छोटो उत्तर दिनुहोस

१. तथ्याङ्क र सूचना भनेको के हो?

उत्तर:

तथ्याङ्क भनेको अनुसन्धान बाट प्रप्त तथ्य, जानकारि, विवरण चित्र, सङ्केत, हो, जसले कुनै विशेष विषयको बारेमा स्पष्ट जानकारी दिन्छ। 

सूचना भनेको कुनै घटनाको बारेमा प्राप्त जानकारी हो, जुन निर्णय लिनका लागि महत्त्वपूर्ण हुन्छ।

२. तथ्याङ्कका स्रोतहरू के के हुन्?

उत्तर:

तथ्याङ्कका मुख्य स्रोतहरू दुई प्रकारका छन्:

प्राथमिक स्रोत: अनुसन्धान कर्ता आफैले सीधा रुपमा सङ्कलन गरेका तथ्याङ्क, जस्तै सर्वेक्षण, अन्तरवार्ता, र  प्रत्यक्ष अवलोकन।

द्वितीय स्रोत: पहिलेनै अरु कसैले संकलन गरिएका तथ्याङ्क, जस्तै सरकारी रिपोर्ट, पुस्तकहरू, र अनुसन्धान पत्रिकाहरू।

३. प्राथमिक र द्वितीयक तथ्याङ्कको अन्तर के हो?

उत्तर:

प्राथमिक तथ्याङ्क: यी तथ्याङ्कहरू सिधै स्रोतबाट संकलन गरिएका हुन्छन्। उदाहरण: सर्वेक्षण रिपोर्ट, अन्तरवार्ता, प्रत्यक्ष अवलोकन।

द्वितीयक तथ्याङ्क: यी पहिले नै संकलन गरिएका तथ्याङ्कहरूको विश्लेषण वा पुनःप्रकाशन हुन्छ। उदाहरण: पुस्तकहरू, सरकारका रिपोर्टहरू, अनुसन्धान पत्रिकाहरू।

अनुसन्धान भन्नाले के बुझ्नु हुन्छ?

अनुसन्धान भन्नाले कुनै विशेष विषय, समस्या, वा प्रश्नको गहिरो अध्ययन र विश्लेषण गरेर नयाँ जानकारी प्राप्त गर्ने प्रक्रिया हो।

छोटो उत्तर दिनुहोस

परिमाणात्मक तथ्यांक र गुणात्मक तथ्यांक बीचको भिन्नता उल्लेख गर्नुहोस

परिमाणात्मक तथ्यांक र गुणात्मक तथ्यांक बीचको भिन्नता यस प्रकार छ:

१. परिमाणात्मक तथ्यांक (Quantitative Data)

परिमाणात्मक तथ्यांकले संख्यात्मक मान (अर्थात अंकहरू) प्रस्तुत गर्छ र यसलाई मापन गर्न सकिन्छ। यसले सटीक गणना र विश्लेषणको लागि सहयोग पुर्याउँछ।उदाहरण: उमेर: १५ वर्ष, २० वर्ष उचाइ: ५ फीट ५ इन्च उत्पादन स्तर: १०० किलो गहुँ  ८० प्रतिशत आदि

२. गुणात्मक तथ्यांक (Qualitative Data)

गुणात्मक तथ्यांकले गुण, विशेषता, वा श्रेणीहरूलाई जनाउँछ जुन संख्यात्मक मानमा मापन गर्न सकिँदैन। यसमा शब्दहरू, विचारहरू, र श्रेणीहरू समावेश हुन्छन्।

उदाहरण: रंग: रातो, हरियो, नीलो लिंग: पुरुष, महिला धर्म: हिन्दू, मुस्लिम, बौद्ध, मीठो, खट्टो, तातो

यसरी, परिमाणात्मक तथ्यांक संख्यामा आधारित हुन्छ, जबकि गुणात्मक तथ्यांक वर्णनात्मक र श्रेणीय हुन्छ।

लामो उत्तार दिनुहोस

प्रश्न: तथ्याङ्क र सूचनाको परिचय दिइ तथ्याङ्कका स्रोतहरू र प्राथमिक तथा द्वितीयक तथ्याङ्कको अन्तरसम्बन्ध बारे वर्णन गर्नुहोस्।

उत्तर:

तथ्याङ्क र सूचना दुवै सामाजिक अध्ययनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दछन्, तर यी बीच केहि अन्तरहरू छन्।

तथ्याङ्क र सूचना:

तथ्याङ्क भनेको विशिष्ट र मापनयोग्य तथ्यहरूको समुच्चय हो, जसले कुनै विषयको बारेमा सटीक जानकारी प्रदान गर्दछ। उदाहरणको लागि, कुनै देशको जनसंख्या, शिक्षा दर, र अर्थतन्त्रका तथ्याङ्कहरू।

सूचना भनेको कुनै घटना, परिघटना, वा स्थिति बारे प्राप्त जानकारी हो, जुन जनकारी, व्याख्या, वा विश्लेषणको रूपमा प्रस्तुत गर्न सकिन्छ। सूचना कुनै निश्चित समयमा वा स्थानमा गरिएको अनुसन्धान वा अध्ययनको परिणाम हो।

तथ्याङ्कका स्रोतहरू:

तथ्याङ्क संकलनका दुई प्रमुख स्रोतहरू छन्:

प्राथमिक स्रोत: यी स्रोतहरू सिधा तथ्याङ्क संकलन गर्ने माध्यमहरू हुन्। यसमा सर्वेक्षण, अन्तरवार्ता, प्रत्यक्ष अवलोकन, र प्रयोगशाला परीक्षण जस्ता तरिकाहरू समावेश छन्। प्राथमिक तथ्याङ्कहरू विशेष अध्ययनका लागि ताजै संकलित गरिन्छ।

द्वितीयक स्रोत: यी पहिले नै संकलन गरिएका र अन्य माध्यमबाट पुनःप्रकाशित तथ्याङ्कहरूको स्रोतहरू हुन्। उदाहरणका रूपमा सरकारी प्रतिवेदन, पुस्तकहरू, अनुसन्धान पत्रिका, र वेब डाटाबेसहरू आउँछन्। द्वितीयक तथ्याङ्कले पहिले भएका तथ्याङ्कहरूको विश्लेषण र प्रयोग गर्छ।

प्राथमिक र द्वितीयक तथ्याङ्कको अन्तरसम्बन्ध:

प्राथमिक तथ्याङ्क सिधा स्रोतबाट संकलन गरिन्छ, जसले अनुसन्धानकर्तालाई घटनाको वास्तविक र विश्वसनीय जानकारी दिन्छ। यी तथ्याङ्क विशेष परिस्थितिमा संकलन गरिएका हुन्छन् र सीधा विश्लेषणका लागि प्रयोग गर्न सकिन्छ।

द्वितीयक तथ्याङ्क पहिले नै संकलित तथ्याङ्कहरूको विश्लेषण र रिपोर्टिङ गरिएका हुन्छन्। यी तथ्याङ्कहरू विश्लेषण गर्न र सन्दर्भका रूपमा प्रयोग गर्नका लागि उपयुक्त हुन्छन्।

दुवै प्रकारका तथ्याङ्कहरू एक अर्कासँग घनिष्ठ रूपमा सम्बन्धित छन्, किनकि द्वितीयक तथ्याङ्कलाई अधिक सटीक र अद्यावधिक बनाउन प्राथमिक तथ्याङ्कको प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसको अर्थ, पहिलो चरणमा प्राथमिक तथ्याङ्क संकलन गरिन्छ र त्यसपछि त्यसको आधारमा द्वितीयक तथ्याङ्कलाई परिमार्जन र विश्लेषण गर्न प्रयोग गरिन्छ।

यसरी, तथ्याङ्क र सूचना दुवैको समुचित प्रयोगले समाजमा स्पष्टता ल्याउन र प्रभावकारी निर्णय गर्न मद्दत पुर्याउँछ।

सामाजिक अध्ययनमा तथ्याङ्क संकलनका लागि प्रयोग गरिने प्रमुख विधिहरु उल्लेख गरि छोटो व्याख्या गर्नुहोस

सामाजिक अध्ययनमा तथ्याङ्क संकलनका लागि प्रयोग गरिने प्रमुख केही विधिहरू र तिनका व्याख्या यहा उल्लेख गरियको छ

१. अन्तर्वार्ता विधि

अन्तर्वार्ता विधि एउटा व्यक्तिगत र प्रत्यक्ष संवाद प्रक्रिया हो जसमा अनुसन्धानकर्ता सोधपुछ गरेर तथ्य सङ्कलन गर्छ। यस विधिमा, अनुसन्धानकर्ताले व्यक्तिहरूसँग प्रश्नहरूको श्रृंखला सोध्छ र उनीहरूको जवाफ प्राप्त गर्दछ। अन्तर्वार्ता विभिन्न प्रकारका हुन सक्छ:

संरचित अन्तर्वार्ता: यहाँ, प्रश्नहरू पूर्वनिर्धारित र निश्चित हुन्छन्, र उत्तरहरू प्रायः समान प्रकारका हुन्छन्।

असंरचित अन्तर्वार्ता: यसमा प्रश्नहरूको संरचना छैन, र उत्तरहरूले अनुसन्धानको गहिराइ र अन्वेषणलाई अझ बढी खुला बनाउँछन्।

सेमी-संरचित अन्तर्वार्ता: यसमा केही पूर्वनिर्धारित प्रश्नहरू हुन्छन्, तर अनुसन्धानकर्ताले आवश्यकतानुसार अन्य प्रश्नहरू थप्न सक्छ।

२. सर्वेक्षण विधि

सर्वेक्षण विधि एक किसिमको प्रश्नावलीको प्रयोग हो जसमा अनुसन्धानकर्ताले एक समूहको सदस्यलाई प्रश्नहरू सोध्छ। यो विधि ठूलो संख्यामा व्यक्तिहरूको विचार र धारणा सङ्कलन गर्नको लागि उपयुक्त छ। सर्वेक्षणहरू अनलाइन, पत्रिका, वा प्रत्यक्ष रूपमा गरिन्छ र यसका परिणामहरू सांख्यिकीय रूपमा विश्लेषण गर्न सकिन्छ।

३. अवलोकन विधि

यस विधिमा, अनुसन्धानकर्ता घटनाहरूलाई प्रत्यक्ष रूपमा अवलोकन गर्छ र त्यसको आधारमा तथ्य सङ्कलन गर्दछ। यसमा, घटनाहरूको वास्तविकता र प्राकृतिक स्थितिमा मापन र विश्लेषण गर्न सकिन्छ। यो विधि प्रायः सामाजिक र सांस्कृतिक घटनाहरूको अध्ययनमा प्रयोग गरिन्छ। अवलोकन व्यक्तिगत, समूह, वा समुदायको व्यवहार र प्रतिक्रिया बुझ्नमा मद्दत पुर्याउँछ।

४. दस्तावेज अध्ययन विधि

यस विधिमा, अनुसन्धानकर्ताले पहिले देखि संकलित र उपलब्ध दस्तावेजहरूको अध्ययन गर्छ, जस्तै सरकारी रिपोर्ट, अनुसन्धान कागजातहरू, समाचार पत्रिका, र ऐतिहासिक रेकर्डहरू। यो विधि द्वितीयक स्रोतहरूबाट तथ्य सङ्कलन गर्ने प्रक्रियामा प्रयोग हुन्छ। यसले अनुसन्धानकर्तालाई एक विशिष्ट सामाजिक समस्या वा घटनाबारे जानकारी प्राप्त गर्न मद्दत गर्दछ।

५. केस अध्ययन विधि

केस अध्ययन विधिमा एउटा विशेष घटना, संस्था, वा व्यक्तिको गहिरो र विस्तृत अध्ययन गरिन्छ। यस विधिको उद्देश्य भनेको विशिष्ट घटनाको विश्लेषणबाट सामान्य निष्कर्ष निकाल्नु हो। यसमा विभिन्न स्रोतहरूको सहारा लिएर घटनाको बारेमा अधिक जानकारी प्राप्त गरिन्छ। केस अध्ययनले एक विशिष्ट परिस्थितिमा व्यक्तिको वा समाजको व्यवहारलाई उजागर गर्न मद्दत पुर्याउँछ।

यी विधिहरूका माध्यमबाट सामाजिक अध्ययनमा तथ्य सङ्कलन गर्दा, अनुसन्धानकर्ताले समाजका विभिन्न पक्षहरूको गहिरो अध्ययन गर्न र निष्कर्षहरू निकाल्न सक्छ।

६. प्रस्नोत्तर विधि

प्रस्नोत्तर विधि एक शिक्षण र अनुसन्धान विधि हो जसमा अनुसन्धानकर्ताले प्रश्न सोधेर उत्तरहरू प्राप्त गर्छ। यो विधि सोधपुछ र संवादमा आधारित हुन्छ र यसले विभिन्न विचार, दृष्टिकोण, र जानकारी सङ्कलन गर्न मद्दत गर्दछ। प्रश्नहरूको डिजाइन गर्दा सही र प्रासंगिक सवालहरू सोध्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। यस विधिमा अध्ययन गर्दा व्यक्तिको धारणा, सोच र बिचार स्पष्ट पार्नका लागि संवादात्मक वातावरण सृजना गरिन्छ।

उदाहरण: कक्षा १२ को समाजशास्त्रमा शिक्षकले विद्यार्थीसँग प्रश्न सोधेर विषयको गहिरो समझ बनाउन सक्छन्।

७. छलफल विधि

छलफल विधि एक सामूहिक विचार विमर्शको प्रक्रिया हो जसमा समूहका सदस्यहरू मिलेर कुनै विशेष विषयमा चर्चा गर्छन्। यस विधिको उद्देश्य भनेको विभिन्न दृष्टिकोणहरूको आदानप्रदान र विचारहरूको गहिरो विश्लेषण गर्नु हो। यस विधिमा, सहभागीहरू बिभिन्न विचार प्रस्तुत गर्न र तिनीहरूको आलोचनात्मक विश्लेषण गर्न सक्षम हुन्छन्। छालफलले सृजनात्मक सोच र विचारको खुलापनलाई प्रोत्साहित गर्छ।

उदाहरण: विद्यार्थीहरूले कुनै सामाजिक समस्या वा ऐतिहासिक घटनाबारे छलफल गर्दा तिनीहरूको सोचलाई बढावा दिन्छ र समस्याका विभिन्न पक्षमा चर्चा गर्न मद्दत गर्दछ।

८. क्षेत्र भ्रमण विधि

क्षेत्र भ्रमण विधि अनुसन्धान वा अध्ययनको उद्देश्यले विशेष स्थानहरूको भ्रमण गरेर तथ्य सङ्कलन गर्ने प्रक्रिया हो। यसमा, अनुसन्धानकर्ताले कुनै विशेष स्थानमा जान्छ र त्यहाँको वातावरण, समुदाय, संस्कृति, वा सामाजिक संरचनाको अवलोकन गरेर तथ्य सङ्कलन गर्छ। यो विधि प्रायः प्रायोगिक अध्ययनमा प्रयोग हुन्छ जसले वास्तविक जीवनका घटनाहरू र सन्दर्भहरू बुझ्नमा सहयोग पुर्याउँछ।

उदाहरण: नेपालका ग्रामीण क्षेत्रहरूमा क्षेत्र भ्रमण गर्दा कृषिकार्य, परम्परागत जीवनशैली, र समुदायका समस्याहरूलाई प्रत्यक्ष रूपमा अध्ययन गर्न सकिन्छ।

९. समस्या समाधान विधि

समस्या समाधान विधि एउटा शिक्षण र अनुसन्धान विधि हो जसमा विशेष समस्याको समाधान खोज्नका लागि विश्लेषणात्मक सोच र सामूहिक प्रयास गरिन्छ। यसमा, विद्यार्थीहरू वा अनुसन्धानकर्ताहरूले कुनै समस्याको पहिचान गर्छन् र त्यसको समाधानका उपायहरूको खोजी गर्नका लागि विभिन्न विचार र विधिहरूको प्रयोग गर्छन्। यस विधि सृजनात्मक सोच र टोली कार्यलाई प्रोत्साहन दिन्छ।

उदाहरण: कुनै सामाजिक समस्या, जस्तै शिक्षा प्रणालीको असमानता, समाधान गर्नका लागि विद्यार्थीहरूले विभिन्न उपायहरू प्रस्ताव गर्न सक्छन्।

९. परियोजना विधि

परियोजना विधि एक सक्रिय अध्ययन विधि हो जसमा विद्यार्थीहरू या अनुसन्धानकर्ताहरूले कुनै विशेष परियोजना, अनुसन्धान, वा कार्य पूरा गर्नका लागि योजनाबद्ध ढंगले काम गर्छन्। यस विधिमा, अध्ययनकर्ता वास्तविक समस्यामा आधारित अध्ययन गर्दै योजना बनाउँछन्, काम गर्ने प्रक्रिया र रणनीतिहरू तयार गर्छन्, र अन्तमा परिणामहरूको मूल्याङ्कन गर्छन्। यस विधिले विद्यार्थीहरूलाई स्व-निर्देशित र स्व-प्रेरित अध्ययन गर्न प्रेरित गर्दछ।

उदाहरण: कक्षा १२ का विद्यार्थीहरूले "सामाजिक सञ्जाल र मानसिक स्वास्थ्य" बारे परियोजना बनाउँदै यसमा डेटा सङ्कलन, विश्लेषण र निष्कर्षहरू प्रस्तुत गर्ने कार्य गर्न सक्छन्।

यी विधिहरू सामाजिक अध्ययनका अध्ययन र अनुसन्धान प्रक्रियामा विविध दृष्टिकोण र प्रयोगका लागि महत्त्वपूर्ण छन्। प्रत्येक विधि विभिन्न अध्ययनको उद्देश्य र परिस्थितिमा आधारित हुन्छ।

 सामाजिक अध्यनका विधिहरुको फाइदा र वेफाइदाहरु उल्लेख गर्नुहोस

१. अन्तर्वार्ता विधि

फाइदाहरू:

साक्षात्कारकर्ता र उत्तरदाता बीच प्रत्यक्ष संवाद: यो विधि साक्षात्कारकर्ता र उत्तरदाता बीच गहिरो संवाद सृजना गर्छ, जसले विस्तृत र प्रामाणिक जानकारी प्राप्त गर्न मद्दत गर्दछ।

व्यक्तिगत अनुभव र दृष्टिकोण: व्यक्तिको व्यक्तिगत अनुभव र सोच बुझ्नमा यो विधि सहायक छ।

स्पष्टता र विस्तार: उत्तरदाता द्वारा दिइएका उत्तरहरूमा थप स्पष्टता र विस्तार प्राप्त गर्न सकिन्छ।

बेफाइदाहरू:

समय र स्रोतको आवश्यकता: यस विधिमा धेरै समय र स्रोतको आवश्यकता पर्दछ, जसले गर्दा यो महँगो र समय खपत गर्ने हुन सक्छ।

साक्षात्कारकर्ता पक्षपाती हुन सक्छ: साक्षात्कारकर्ताको पूर्वाग्रह वा धारणाले उत्तरदाताका विचारहरूको सत्यनिष्ठा बिग्रन सक्छ।

साक्षात्कारको समस्या: केहि उत्तरदाताले खुलेर कुरा गर्न नचाहन सक्छन्, जसले तथ्य सङ्कलनमा बाधा पुर्याउन सक्छ।

२. अवलोकन विधि

फाइदाहरू:

प्राकृतिक सन्दर्भमा अध्ययन: यो विधि वास्तविक वातावरणमा आधारित अध्ययन गर्नका लागि सहायक हुन्छ। यसले मानिसहरूको प्राकृतिक व्यवहारलाई बुझ्नमा मद्दत पुर्याउँछ।

अवलोकन गर्दै वास्तविकता बुझ्न: शिक्षक, अनुसन्धानकर्ता वा सर्वेक्षकले प्रत्यक्ष रूपले घटनाहरूको अवलोकन गर्दा वास्तविक परिस्थितिहरूमा आधारित जानकारी प्राप्त गर्न सक्छन्।

सामाजिक सन्दर्भमा प्रभावी: सामाजिक सन्दर्भ र मानव गतिविधिहरूको अध्ययन गर्दा अवलोकन विधि प्रभावकारी हुन्छ।

बेफाइदाहरू:

साक्षात्कारकर्ताको पक्षपाती विचार: अवलोकन गर्ने व्यक्ति व्यक्तिगत पूर्वाग्रह वा विचारबाट प्रभावित हुन सक्छ जसले परिणाममा भिन्नता ल्याउन सक्छ।

समय र परिश्रम: यस विधिमा समय र परिश्रम धेरै लाग्न सक्छ, विशेष गरी यदि अवलोकन लामो समयसम्म आवश्यक छ भने।

सुरक्षा र गोपनीयता समस्याहरू: अवलोकन गर्ने क्रममा गोपनीयता र सुरक्षा सुनिश्चित गर्न कठिनाइ हुन सक्छ।

३. सर्वेक्षण विधि

फाइदाहरू:

विस्तृत जनसंख्या अध्ययन: सर्वेक्षण विधिले ठूलो समूहको तथ्य सङ्कलन गर्न अनुमति दिन्छ र जनसङ्ख्याका बारेमा सामान्यीकरण गर्न सक्छ।

द्रुत डेटा सङ्कलन: सर्वेक्षण विधिको प्रयोगले छिटो र कम लागतमा धेरै तथ्य सङ्कलन गर्न सकिन्छ।

मानव संसाधनको न्यूनतम प्रयोग: डेटा सङ्कलन गर्दा धेरै व्यक्तिहरूलाई समावेश गर्न सकिन्छ र यसमा कम मानवीय श्रम लाग्छ।

बेफाइदाहरू:

सामान्यीकृत डेटा: सर्वेक्षणबाट प्राप्त डेटा प्रायः सामान्यीकृत हुन्छ र विशिष्ट सन्दर्भमा गहिरो विश्लेषण गर्न गाह्रो हुन्छ।

उत्तर दिने प्रवृत्तिमा असमानता: सबै उत्तरदाताले सर्वेक्षणमा सही र पूर्ण जवाफ नदिन सक्छन्।

सर्वेक्षण डिजाइनको कठिनाइ: सर्वेक्षणको प्रश्नपत्रको डिजाइन गर्दा सवालहरू स्पष्ट र निष्पक्ष राख्न कठिनाइ हुन सक्छ।

४. केस अध्ययन विधि

फाइदाहरू:

विशिष्ट र गहिरो अध्ययन: केस अध्ययन विधिले एउटा विशेष घटना, समूह, वा व्यक्तिको गहिरो अध्ययन गर्नमा मद्दत पुर्याउँछ, जसले विशिष्टता र स्पष्टता प्रदान गर्दछ।

अत्यधिक विवरण र विश्लेषण: यस विधिको माध्यमबाट घटनाको अत्यधिक विवरण र विश्लेषण गर्न सकिन्छ, जसले अध्ययनको गहिराईमा सुधार ल्याउँछ।

नवीन जानकारीको खोजी: केस अध्ययनले नयाँ र महत्त्वपूर्ण जानकारीको खोजी गर्न मद्दत पुर्याउँछ, विशेष गरी दुर्लभ वा अनौठा घटनाहरूको विश्लेषण गर्दा।

बेफाइदाहरू:

सीमित सामान्यीकरण: केस अध्ययनले एकल घटना वा समूहको विश्लेषण गर्दछ, जसका कारण प्राप्त ज्ञानलाई अन्य घटनामा सामान्यीकृत गर्न कठिनाई हुन्छ।

समय र स्रोतहरूको आवश्यकता: केस अध्ययन विधि गहिरो र विस्तृत अध्ययनको लागि धेरै समय र स्रोतहरूको आवश्यकता पर्छ।

पक्षपातीता र पूर्वाग्रह: अनुसन्धानकर्ताको पूर्वाग्रह वा व्यक्तिगत दृष्टिकोण केस अध्ययनमा प्रभाव पार्न सक्छ, जसले निष्कलंक विश्लेषण गर्न गाह्रो बनाउँछ।

प्रतिबन्धित विषयको चयन: केस अध्ययनले सामान्यतया एक सन्दर्भमा आधारित विश्लेषण गर्छ, जसले अन्य परिस्थितिहरूसँगको तुलना गर्न कठिन बनाउँछ।

५. प्रस्नोत्तर विधि

फाइदाहरू:

विचारहरूको स्पष्टता बढाउँछ।

विद्यार्थीहरूलाई सक्रिय सोच र विश्लेषण गर्न प्रेरित गर्छ।

संवाद र सृजनात्मक सोचमा सुधार ल्याउँछ।

विद्यार्थी र शिक्षक बीच सम्वादको राम्रो वातावरण बनाउँछ।

बेफाइदाहरू:

साक्षात्कारकर्ता पक्षपाती हुन सक्छ: प्रश्न सोध्ने व्यक्ति आफ्ना व्यक्तिगत धारणाबाट प्रभावित हुन सक्छ जसले उत्तरमा पक्षपाती सोच ल्याउन सक्छ।

समय र संसाधनको आवश्यकता: प्रश्नोत्तर प्रक्रिया समय-लाग्दो र स्रोतहरूको खपत गर्न सक्छ।

उत्तरदाताको खुलापन: सबै उत्तरदाताले खुलेर र साँचो जवाफ दिन नचाहन सक्छन्, जसले तथ्य सङ्कलनमा बाधा पुर्याउँछ।

विभिन्न व्यक्तिहरूको विविधता: व्यक्ति विशेषको विचार र जवाफमा फरक पर्न सक्छ, जसले परिमाण र निष्कर्षमा असमानता ल्याउन सक्छ।

६. छलफल विधि

फाइदाहरू:

विचारहरूको विविधता र गहिराईको विकास गर्छ।

आलोचनात्मक सोच र संवाद कौशल सुधार गर्दछ।

सहभागीहरूलाई बहस र समस्यामा सक्रिय रूपले संलग्न गराउँछ।

समूह कार्यमा सहयोग र टीम स्पिरिटलाई बढावा दिन्छ।

बेफाइदाहरू:

समूहमा असहमति: समूहका सदस्यहरू बीच असहमतिका कारण छलफलमा समस्याहरू उत्पन्न हुन सक्छ र समय नष्ट हुन सक्छ।

समयको खपत: दीर्घ छलफलका कारण समयको खपत बढी हुन सक्छ, जसले अध्ययनको प्रगति कम गर्न सक्छ।

मुख्य बिषयबाट विचलन: छलफलमा सबै सहभागीहरूका विचारहरू ल्याउने क्रममा बिषयबाट विचलन हुन सक्छ।

कम सहभागीहरूको सक्रियता: कतिपय सदस्यहरू निष्क्रिय बस्न सक्छन्, जसले छलफलको प्रभावकारिता घटाउँछ।

७. क्षेत्र भ्रमण विधि

फाइदाहरू:

तथ्यहरूको वास्तविक र प्रत्यक्ष जानकारी प्राप्त हुन्छ।

अनुसन्धानकर्ताले समुदाय र स्थानको विश्लेषण गर्न सक्ने अवसर प्राप्त गर्छ।

विद्यार्थीहरूलाई व्यवहारिक अनुभव प्रदान गर्दछ।

क्षेत्रको सांस्कृतिक र सामाजिक पक्ष बुझ्न मद्दत गर्छ।

बेफाइदाहरू:

समय र खर्चको आवश्यकता: क्षेत्र भ्रमण गर्नका लागि समय र वित्तीय स्रोतको खपत बढी हुन्छ, जुन सस्तो र छिटो उपलब्ध उपाय होइन।

प्रवेशमा प्रतिबन्ध: कहिलेकाहीं, क्षेत्र भ्रमण गर्दा विशेष स्थानमा प्रवेश गर्न अनुमति नदिने समस्या आउन सक्छ।

क्षेत्रको प्रतिनिधित्व: भ्रमण गरिएको क्षेत्रका सबै पक्षहरूको सही प्रतिनिधित्व नगरी अध्ययन गर्नु गलत निष्कर्ष दिन सक्छ।

संसाधनहरूको अभाव: सबै क्षेत्रहरूमा आवश्यक साधन, सामग्री वा सुविधा उपलब्ध नहुन सक्छ।

८. समस्या समाधान विधि

फाइदाहरू:

समस्यालाई बुझ्न र समाधान खोज्नमा मद्दत गर्दछ।

सृजनात्मक सोच र वैकल्पिक उपायहरूको खोजीलाई प्रोत्साहित गर्दछ।

टोली कार्य र सहकार्यमा सुधार ल्याउँछ।

विद्यार्थीहरूको निर्णय लिने क्षमता र समस्या समाधान गर्ने सीपहरू विकास गर्दछ।

बेफाइदाहरू:

समस्याको जटिलता: केही समस्याहरू धेरै जटिल र बहुआयामी हुन सक्छन्, जसको समाधान सरल रूपमा पाउन गाह्रो हुन्छ।

समय र संसाधनको आवश्यकता: समस्या समाधान गर्दा सृजनात्मक सोच र विश्लेषणको लागि धेरै समय र स्रोतहरूको आवश्यकता पर्छ।

प्रतिक्रिया पाउने समय: समाधानको प्रभाव र प्रतिक्रिया पाउनका लागि लामो समय लाग्न सक्छ, जसले प्रक्रिया धीमा बनाउन सक्छ।

नयाँ समस्याहरूको जन्म: समाधान गर्दा नयाँ समस्याहरू उत्पन्न हुन सक्छन्, जसले पुरानो समस्याको समाधानमा विघ्न पुर्याउँछ।

९. परियोजना विधि

फाइदाहरू:

विद्यार्थीहरूको आत्मनिर्भरता र जिम्मेवारीको भावना वृद्धि गर्छ।

स्व-निर्देशित अध्ययनमा सुधार ल्याउँछ।

शोध, विश्लेषण र परिणाम प्रस्तुत गर्ने सीपहरूको विकास हुन्छ।

व्यावहारिक अनुभव र जीवन कौशलको अभ्यास गर्न मद्दत गर्दछ।

बेफाइदाहरू:

समय र स्रोतको आवश्यकता: परियोजना विधि लामो समय र ठूलो स्रोतको आवश्यकता पर्दछ।

समूहको सहकार्यको समस्या: परियोजना गर्दा टीममा सदस्यहरूको बीचमा सहकार्यको समस्या आउन सक्छ जसले कार्यको प्रगति रोक्न सक्छ।

स्रोतहरूको सीमितता: परियोजनाका लागि आवश्यक उपकरण र सामग्री सीमित हुन सक्छ, जसले कार्यमा बाधा पुर्याउँछ।

सपोर्टको अभाव: परियोजनामा आवश्यक मार्गदर्शन र सहायताको अभाव हुँदा कार्य कठिन हुन सक्छ।