एकाइ दुइ पाठ ६ कक्षा १२

 एकाइ दुइ पाठ ६ कक्षा १२

अति छोटो उत्तर दिनुहोस

1. सामाजिक तथ्याङ्क भनेको के हो?

→ कुनै समुदाय वा समाजको अवस्थाका वारेमा सङ्कलन गरिएका तथ्य जसमा आर्थिक, सामाजिक जनसांखिक,परिवारिक, व्याक्तिगत, धार्मिक, भाषिक, पेसागत आदि कुराहरु समेटिएका हुन्छन।

2. सामाजिक तथ्याङ्क सङ्कलनको मुख्य उद्देश्य के हो?

→ समाजको अवस्था अध्ययन गरी समस्या समाधान गर्नु।

3. सर्वेक्षण विधिको अर्थ के हो?

→ प्रश्नावली प्रयोग गरेर तथ्याङ्क सङ्कलन गर्ने विधि।

4. प्रत्यक्ष अवलोकन विधि के हो?

→ आफ्नै आँखाले घटनालाई अवलोकन गरी तथ्य सङ्कलन गर्ने विधि।

5. साक्षात्कार विधि भनेको के हो?

→ व्यक्तिसँग प्रत्यक्ष कुरा गरी सूचना लिने प्रक्रिया।

6. दृश्य-श्रव्य साधन के हो?

→ क्यामेरा, भिडियो, तथा अडियोजस्ता प्रविधि प्रयोग गरि तथ्य संकलन गर्ने साधन हो।

7. सामाजिक तथ्याङ्क सङ्कलन किन महत्वपूर्ण छ?

→ सामाजिक तथ्याङ्कले नीति निर्माण तथा निर्णय लिन सहयोग पुर्‍याउँने भएकाले यो महत्वपुर्ण छ।

छोटो उत्तर दिनुहोस

१. सामाजिक तथ्याङ्क सङ्कलनका मुख्य विधिहरू के हुन्?

उत्तर:

सामाजिक तथ्याङ्क सङ्कलनका मुख्य विधिहरू यस्ता छन्:

प्रत्यक्ष अवलोकन विधि: अनुसन्धानकर्ताले घटनाको प्रत्यक्ष रूपमा अवलोकन गरी तथ्य सङ्कलन गर्ने विधि।

साक्षात्कार विधि: व्यक्तिसँग प्रत्यक्ष अन्तरवार्ता गरी उनको विचार र भावना बुझिन्छ।

प्रश्नावली विधि: लेखिएका प्रश्नहरू प्रयोग गरी धेरै व्यक्तिबाट जानकारी सङ्कलन गरिन्छ।

अभिलेख अध्ययन विधि: पहिले संकलन गरिएका अभिलेख तथा तथ्याङ्क अध्ययन गरिन्छ।

सर्वेक्षण विधि: व्यवस्थित योजनाको आधारमा धेरै मानिसहरूको विचार र तथ्य सङ्कलन गरिन्छ।

२. अवलोकन मार्गदर्शनका फाइदा र वेफाइदाहरु के के हुन? लेख्नुहोस।

उत्तर:

अवलोकन मार्गदर्शन विधिका फाइदाहरु

प्रत्यक्ष अध्ययन: घटनालाई आफैं हेरेर र विश्लेषण गरेर तथ्य सङ्कलन गरिन्छ।

विशेष परिस्थितिमा प्रयोग: यस्तो विधि प्रायः जटिल र संवेदनशील घटनामा प्रभावकारी हुन्छ।

फारम वा टिपोट: तथ्याङ्कलाई व्यवस्थित बनाउन रिपोर्ट वा टिपोट तयार गरिन्छ।

दोषपूर्ण तथ्याङ्क कम: प्रत्यक्ष अध्ययन भएकाले गलत तथ्याङ्क सङ्कलन हुने सम्भावना कम हुन्छ।

समस्या समाधान: तथ्याङ्कले समाजका समस्या पहिचान गर्न र समाधानका उपाय खोज्न सहयोग गर्छ।

वेफाइदाहरु

अवलोकन मार्गदर्शनका वेफाइदा निम्न ५ बुँदामा लेखिएका छन्:

1. पक्षपातको जोखिम: अवलोकनकर्ताको व्यक्तिगत धारणाले तथ्यांकमा असर पार्न सक्छ, जसले परिणामलाई अप्रभावकारी बनाउन सक्छ।

2. समय लाग्ने प्रक्रिया: अवलोकन गर्न लामो समय लाग्छ, विशेष गरी अध्ययनको अवधि विस्तारित हुन सक्छ।

3. सीमित पहुँच: केही गतिविधि वा घटनाहरूमा प्रत्यक्ष अवलोकन गर्न सकिने अवस्था नहुन सक्छ।

4. स्मरणमा निर्भरता: अवलोकनकर्ताले आफ्नो स्मरणशक्तिमा निर्भर गर्नुपर्दा जानकारी छुट्ने वा गलत व्याख्या हुने सम्भावना हुन्छ।

5. अध्ययनको लागत: विस्तारित अवलोकन गर्दा लागत बढी हुन सक्छ, किनकि साधन र स्रोतहरूको आवश्यकता पर्छ।

३. सर्वेक्षण विधिको विशेषता के हो?

उत्तर:

सर्वेक्षण विधि निम्न विशेषताले भरिपूर्ण हुन्छ:

प्रश्नावलीको प्रयोग: तथ्य सङ्कलनका लागि प्रश्नावली तयार गरी मानिसहरूसँग सूचना लिइन्छ।

धेरै व्यक्तिबाट जानकारी: थोरै समयमै धेरै व्यक्तिबाट तथ्य सङ्कलन गर्न सकिन्छ।

आयोजित प्रक्रिया: यो विधि पूर्वनिर्धारित योजनाअनुसार व्यवस्थित रूपमा सञ्चालन गरिन्छ।

लिखित र मौखिक उत्तर: उत्तरदाताले मौखिक वा लिखित रूपमा प्रश्नहरूको उत्तर दिन सक्छन्।

अनुसन्धानको सहजता: यो विधिले अनुसन्धानकर्तालाई सजिलो र व्यवस्थित रूपमा अध्ययन गर्न सहयोग गर्छ।

४.अन्तर्वार्ता मार्गदर्शन (साक्षात्कार) विधिका फाइदा र  वेफाइदाहरु के के हुन्?

उत्तर:

अन्तर्वार्ता मार्गदर्शन (साक्षात्कार) विधिका फाइदाहरू यस प्रकार छन्:

प्रत्यक्ष अन्तरक्रिया: यसले उत्तरदातासँग प्रत्यक्ष सम्पर्क गरी सही तथ्य सङ्कलन गर्न मद्दत गर्छ।

विवरणात्मक जानकारी: व्यक्तिको विचार, भावना, र अनुभव विस्तृत रूपमा बुझ्न सकिन्छ।

लचिलो प्रक्रिया: अनुसन्धानकर्ताले स्थिति अनुसार प्रश्नहरूमा परिवर्तन गर्न सक्छ।

विश्वसनीय तथ्याङ्क: प्रत्यक्ष कुराकानी भएकाले गलत सूचना पाउने सम्भावना कम हुन्छ।

गहिरो अध्ययन: यो विधि गहिरो अध्ययन र विश्लेषणका लागि प्रभावकारी हुन्छ।

अन्तर्वार्ता मार्गदर्शन (साक्षात्कार) विधिका वेफाइदाहरु

1. समय र स्रोतको अधिक खर्च: साक्षात्कार गर्न धेरै समय र स्रोत आवश्यक पर्न सक्छ। अनुसन्धानकर्ताले सहभागीहरू भेट्न, तयारी गर्न, र विश्लेषण गर्न धेरै समय दिनुपर्छ।

2. पक्षपातको सम्भावना: साक्षात्कारकर्ता वा सहभागीको पूर्वाग्रहले उत्तरहरू प्रभावित हुन सक्छ। यसले तथ्याङ्कको विश्वसनीयतामा प्रश्न उठाउन सक्छ।

3. प्रतिनिधित्वको कमी: साक्षात्कारमा सहभागी सीमित व्यक्तिहरूको विचार मात्र समावेश हुन्छ, जसले ठूलो समूहको प्रतिनिधित्व गर्न नसक्ने सम्भावना हुन्छ।

4. संवेदनशील विषयमा असहजता: केही व्यक्तिहरू संवेदनशील विषयहरूमा आफ्नो विचार व्यक्त गर्न असहज महसुस गर्न सक्छन्, जसले साँचो जानकारी प्राप्त गर्न गाह्रो बनाउँछ।

5. तथ्याङ्कको विश्लेषण कठिन: साक्षात्कारबाट प्राप्त गुणात्मक तथ्याङ्कलाई व्यवस्थित र विश्लेषण गर्न गाह्रो हुन्छ, जसले निष्कर्ष निकाल्न समय र प्रयास बढ्न सक्छ।

५.प्रश्नावलीको फाइदा र वेफाइदाहरु के के हुन लेख्नुहोस?

उत्तर:

प्रश्नावलीका फाइदाहरु 

सङ्कलनको सरलता: थोरै समयमा धेरै मानिसबाट तथ्याङ्क संकलन गर्न यसले सजिलो बनाउँछ।

विस्तृत सूचना: प्रश्नावलीले समाजका विविध पक्षबारे जानकारी सङ्कलन गर्न सहयोग गर्छ।

लिखित उत्तरको व्यवस्था: यसमा लिखित उत्तरहरू भण्डारण गर्न सकिन्छ, जुन भविष्यमा उपयोगी हुन्छ।

अनुसन्धानलाई गति: अनुसन्धानको प्रक्रिया छिटो र व्यवस्थित बनाउन मद्दत गर्दछ।

व्यवस्थित तथ्याङ्क: यसले उत्तरदाताबाट प्राप्त सूचना व्यवस्थित रूपमा प्रस्तुत गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ।

प्रश्नावलीका वेफाइदाहरू

प्रश्नावली विधिले विभिन्न असुविधा र सीमितता निम्न प्रकारका हुन्छन्:

1. सीमित जवाफ: उत्तरदाताले प्रश्नावलीमा लेखिएका प्रश्नहरूमा मात्र जवाफ दिन सक्छन्, जसले विषयवस्तु गहिराइमा जान नसक्ने सम्भावना हुन्छ।

2. गलत जानकारीको जोखिम: उत्तरदाताले प्रश्नहरू ठीकसँग नबुझ्दा वा जानाजानी गलत उत्तर दिन सक्छन्, जसले तथ्याङ्कको विश्वसनीयतामा असर पर्छ।

3. पठनीयता समस्या: सबै उत्तरदाताले लेखनमा राम्रो हुन सक्छन् भन्ने सुनिश्चित हुँदैन, जसले उत्तरका स्पष्टतामा समस्या ल्याउँछ।

4. प्रेरणा अभाव: कतिपय उत्तरदाताहरूले प्रश्नावली पूरा गर्न समय र रुचि नदेखाउन सक्छन्, जसले अपूर्ण तथ्याङ्क सङ्कलन हुन्छ।

5. प्रत्यक्ष अन्तरक्रियाको अभाव: प्रश्नावलीमा प्रत्यक्ष संवादको अभाव भएकाले उत्तरदाताको भावना र विवरण बुझ्न कठिन हुन्छ।

सामाजिक अध्ययन विषयमा तथ्याङ्क सङ्कलन गर्न प्रयोग गर्न सकिने चारवटा साधनहरूको नाम लेखि कुनै दुईको छोटो परिचय दिनुहोस।

सामाजिक अध्ययन विषयमा तथ्याङ्क सङ्कलन गर्न प्रयोग गर्न सकिने चारवटा साधनहरू निम्न अनुसार रहेका छन

1. प्रश्नावली

2. साक्षात्कार

3. अवलोकन

4. अभिलेख अध्ययन

दुई साधनहरूको परिचय:

1. प्रश्नावली:

प्रश्नावलीमा तयार गरिएका प्रश्नहरूको प्रयोग गरी धेरै मानिसहरूबाट तथ्य सङ्कलन गरिन्छ। यसले सहज र व्यवस्थित रूपमा तथ्याङ्क सङ्कलन गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ।

2. साक्षात्कार:

साक्षात्कारमा अनुसन्धानकर्ताले व्यक्तिसँग प्रत्यक्ष अन्तरक्रिया गरी जानकारी लिन्छ। यसले व्यक्तिको भावना र विचार बुझ्न सहयोग गर्दछ।

 अध्ययन अनुसन्धानका लागि तथ्याङ्क सङ्कलन गर्ने विधि तथा साधनहरू छानोट गर्दा के के कुरामा ध्यान दिनुपर्छ ?लेख्नुहोस।

अध्ययन अनुसन्धानका लागि तथ्याङ्क सङ्कलन गर्ने विधि तथा साधनहरू छानोट गर्दा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरू:

1. अनुसन्धानको उद्देश्य:

तथ्याङ्क सङ्कलन गर्ने विधि अनुसन्धानको मुख्य उद्देश्यसँग मेल खाने हुनुपर्छ।

2. उत्तरदाताको पहुँच:

तथ्याङ्क दिन सक्ने व्यक्तिहरूसम्म सहज रूपमा पुग्न सकिने विधि चयन गर्नुपर्छ।

3. समय र स्रोतको उपलब्धता:

उपलब्ध समय, स्रोत, र बजेटका आधारमा उपयुक्त विधि छनोट गर्नुपर्छ।

4. विश्वसनीयता र सटीकता:

सङ्कलन गरिने तथ्याङ्क सही, विश्वसनीय, र सटीक हुने सुनिश्चित गर्नुपर्छ।

5. गोपनीयता:

उत्तरदाताको व्यक्तिगत जानकारी र उत्तरहरूको गोपनीयता सुनिश्चित गर्नुपर्छ।

6. सामाजिक तथा सांस्कृतिक संवेदनशीलता:

तथ्याङ्क सङ्कलन गर्दा समाजको सांस्कृतिक तथा सामाजिक मान्यता र परम्परालाई ध्यान दिनुपर्छ।

7. सङ्कलनको सरलता:

प्रयोग गरिने विधि र साधन सहज र व्यावहारिक हुनुपर्छ, जसले तथ्याङ्क सङ्कलनलाई प्रभावकारी बनाउँछ।

8. तथ्याङ्कको पुनःप्रयोग क्षमता:

सङ्कलन गरिएका तथ्याङ्क व्यवस्थित र भविष्यमा पुनः प्रयोग गर्न मिल्ने हुनुपर्छ।

9. उत्तरदाताको रुचि:

तथ्याङ्क दिनेको इच्छाशक्ति र सहयोग सुनिश्चित गर्नुपर्ने हुन्छ।

10. सन्दर्भ अनुसारको अनुकूलता:

स्थान, समय, र सन्दर्भअनुसार विधि र साधन उपयुक्त छान्नु आवश्यक हुन्छ।