कक्षा१२ एकाइ ४ पाठ १वर्तमान विश्वका सामाजिक विविधता र विशेसता

 कक्षा१२ एकाइ ४ पाठ १वर्तमान विश्वका सामाजिक विविधता र विशेसता

 1. सामाजिक विविधता भनेको के हो?

समाजमा विभिन्न जाति, धर्म, भाषा, संस्कृति, र परम्पराहरूको सहअस्तित्वलाई सामाजिक विविधता भनिन्छ।

2. ग्लोबलाइजेशन के हो?

विश्वभरिका देशहरू बीच आर्थिक, सांस्कृतिक, र राजनीतिक सम्बन्धहरूको वृद्धि प्रक्रियालाई ग्लोबलाइजेशन भनिन्छ।

3. सांस्कृतिक एकरूपता के हो?

विभिन्न संस्कृतिहरू बीच समानता र समायोजनको प्रक्रियालाई सांस्कृतिक एकरूपता भनिन्छ।

4. धार्मिक सहिष्णुता किन आवश्यक छ?

धार्मिक सहिष्णुताले समाजमा शान्ति, सद्भाव, र एकताको स्थापना गर्न मद्दत गर्छ।

5. जातीय संघर्ष के हो?

विभिन्न जातीय समूहहरू बीच उत्पन्न हुने विवाद र द्वन्द्वलाई जातीय संघर्ष भनिन्छ।

6. सामाजिक समावेशीकरण के हो?

सबै सामाजिक समूहहरूको समान सहभागिता र अवसर सुनिश्चित गर्ने प्रक्रियालाई सामाजिक समावेशीकरण भनिन्छ।

छोटो उत्तर दिनुहोस

सामाजिक विविधता भन्नाले के बुझिन्छ? सामाजिक विविधताको महत्व ५ बुद्धामा चर्चा गर्नुहोस्।

सामाजिक विविधता भन्नाले समाजमा रहेका विभिन्न जाति, भाषा, धर्म, संस्कृति, परम्परा, र जीवनशैलीहरूको सहअस्तित्वलाई जनाउँछ। यसले समाजलाई समृद्ध, गतिशील, र सृजनशील बनाउँछ। सामाजिक विविधताको महत्त्वलाई पाँच बुँदामा यसरी चर्चा गर्न सकिन्छ:

1. सांस्कृतिक सम्पन्नता: विविध जाति, भाषा, र परम्पराहरूको सहअस्तित्वले समाजमा सांस्कृतिक धरोहरको विकास र संरक्षणमा मद्दत पुर्‍याउँछ। उदाहरणका लागि, नेपालमा नेवार, मगर, थारू, गुरुङ आदि विभिन्न जातीय समूहहरूको आफ्नै विशिष्ट संस्कृति र परम्परा छन्, जसले नेपालको सांस्कृतिक सम्पदालाई धनी बनाएको छ。

2. सामाजिक सहिष्णुता र सद्भाव: विविधताको स्वीकार्यताले समाजमा सहिष्णुता, परस्पर सम्मान, र सद्भावको वातावरण सिर्जना गर्छ। यसले विभिन्न समुदायहरूबीच आपसी समझदारी र सहयोगलाई प्रोत्साहन गर्छ。

3. आर्थिक विकास र सृजनशीलता: विविध पृष्ठभूमिका व्यक्तिहरूको सहभागिताले नयाँ विचार, प्रविधि, र उद्यमशीलताको विकासमा टेवा पुर्‍याउँछ, जसले आर्थिक विकासलाई गति दिन्छ। उदाहरणका लागि, संयुक्त राज्य अमेरिका जस्ता आप्रवासीहरूको देशमा विविधताको कारण नवप्रवर्तन र आर्थिक वृद्धि सम्भव भएको छ。

4. सामाजिक एकता र स्थिरता: विविधता स्वीकार गर्ने समाजहरूमा सबै समुदायहरूको समान सहभागिता र प्रतिनिधित्व सुनिश्चित हुँदा सामाजिक एकता र स्थिरता कायम रहन्छ。

5. शैक्षिक र बौद्धिक समृद्धि: विविध संस्कृतिहरूको अध्ययन र अन्तरक्रियाले शैक्षिक क्षेत्रलाई समृद्ध बनाउँछ, जसले विद्यार्थीहरूमा विश्वव्यापी दृष्टिकोण र सहिष्णुताको विकास गर्छ。

यसरी, सामाजिक विविधता समाजको समग्र विकास, शान्ति, र समृद्धिको लागि अपरिहार्य छ।

वर्तमान विश्व विविधतापूर्ण छ भन्ने तथ्य उदाहरणसहित ५ बुद्धामा स्पष्ट पार्नुहोस्।

वर्तमान विश्व विविधतापूर्ण छ भन्ने तथ्यलाई निम्न अनुसार स्पष्ट पार्न सकिन्छ:

1. जातीय विविधता: विश्वमा करिब ६५० जातीय समुदायहरू रहेका छन्। उदाहरणका लागि, नेपालमा नेवार, मगर, थारू, गुरुङ आदि विभिन्न जातीय समूहहरूको आफ्नै विशिष्ट संस्कृति र परम्परा छन्, जसले नेपालको सांस्कृतिक सम्पदालाई धनी बनाएको छ। 

2. धार्मिक विविधता: संसारभरि ४३०० भन्दा बढी धार्मिक सम्प्रदायहरू छन्। उदाहरणका लागि, भारतमा हिन्दू, मुस्लिम, सिक्ख, इसाई आदि विभिन्न धार्मिक समुदायहरू शान्तिपूर्ण रूपमा सहअस्तित्वमा छन्। 

3. भाषिक विविधता: विश्वमा करिब ७१०० भाषाहरू बोलिन्छन्। उदाहरणका लागि, पपुवा न्युगिनीमा मात्र ८५० भन्दा बढी भाषाहरू बोलिन्छन्, जसले त्यहाँको भाषिक विविधतालाई दर्शाउँछ। 

4. सांस्कृतिक विविधता: विभिन्न देशहरूमा आ-आफ्नै परम्परा, कला, संगीत, र नृत्य शैलीहरू छन्। उदाहरणका लागि, जापानको चिया समारोह, भारतको योग, र ब्राजिलको कार्निवल उत्सवले तिनका सांस्कृतिक विविधतालाई प्रतिबिम्बित गर्छन्।

5. परिवार संरचनामा विविधता: पूर्वीय सभ्यताका परम्परागत समाजहरूमा संयुक्त परिवारहरू पाइन्छन् भने पश्चिमेली मुलुकका समाजहरूमा एकल परिवारहरू पाइन्छन्। यसले परिवार संरचनामा विविधता रहेको देखाउँछ। 

यसरी, वर्तमान विश्व विविधतापूर्ण छ भन्ने कुरा यी विभिन्न आयामहरूबाट स्पष्ट हुन्छ।

सामाजिक विविधतालाई समन्वय गर्नु किन आवश्यक छ? विस्तृत रुपमा चर्चा गर्नुहोस

सामाजिक विविधतालाई समन्वय गर्नु किन आवश्यक छ?

सामाजिक विविधता विभिन्न जाति, भाषा, धर्म, संस्कृति, परम्परा, विचारधारा, र जीवनशैलीहरूको सहअस्तित्व हो। जब समाजमा विविधता हुन्छ, त्यहाँ विचार, संस्कृति, र परम्पराहरूबीच अन्तरक्रिया बढ्छ, जसले समाजलाई गतिशील बनाउँछ। तर, यदि विविधतालाई समन्वय गर्न सकिएन भने समाजमा द्वन्द्व, विभाजन, र असमानता उत्पन्न हुन सक्छ। त्यसैले, सामाजिक विविधतालाई समन्वय गर्नु अत्यन्त आवश्यक छ। यसको महत्त्व निम्न बुँदाहरूमा वर्णन गर्न सकिन्छ।

१. सामाजिक शान्ति र सद्भाव कायम गर्न

यदि समाजमा विभिन्न जाति, धर्म, भाषा, वा परम्पराका मानिसहरूबीच समन्वय नभए, तिनीहरूबीच मतभेद र द्वन्द्व उत्पन्न हुन सक्छ। सहिष्णुता, परस्पर सम्मान, र समन्वयको अभावले हिंसा, असमानता, र अन्यायलाई जन्म दिन सक्छ। उदाहरणका लागि, विभिन्न देशहरूमा जातीय र धार्मिक द्वन्द्वहरू भएका छन्, जसले समाजलाई कमजोर बनाएको छ।

२. समान अवसर र न्याय सुनिश्चित गर्न

समाजका सबै वर्गका व्यक्तिहरूलाई समान अवसर प्रदान गर्न समन्वय आवश्यक छ। यदि कुनै एक जाति, धर्म, वा समुदायलाई मात्र प्राथमिकता दिइयो भने समाजमा अन्याय र असमानता बढ्न सक्छ। उदाहरणका लागि, लैंगिक वा जातीय भेदभावको अन्त्य गर्न समावेशी नीतिहरू आवश्यक हुन्छन्, जसले समाजलाई समुचित रूपमा अगाडि बढ्न मद्दत गर्छ।

३. आर्थिक विकासमा योगदान दिन

सामाजिक विविधताको समन्वयले सबै जाति, धर्म, र समुदायका व्यक्तिहरूलाई समान रूपमा आर्थिक क्रियाकलापमा संलग्न हुन मद्दत गर्छ। जब सबै समुदायका मानिसहरूलाई समान अवसर मिल्छ, तब उनीहरूले आफ्नो क्षमता अनुसार योगदान गर्न सक्छन्, जसले समग्र राष्ट्रको आर्थिक वृद्धिमा टेवा पुर्‍याउँछ।

४. राष्ट्रिय एकता र स्थिरता कायम गर्न

यदि सामाजिक विविधता समन्वय गर्न सकिएन भने राष्ट्रिय एकता कमजोर हुन सक्छ। विभिन्न जातीय वा धार्मिक समूहहरूबीच मनमुटाव भएमा समाज विभाजित हुन सक्छ। उदाहरणका लागि, नेपाल जस्तो बहुजातीय र बहुसांस्कृतिक राष्ट्रमा राष्ट्रिय एकता कायम गर्न विविध समुदायहरूबीच सहकार्य, सहअस्तित्व, र परस्पर सम्मान आवश्यक छ।

५. नवीनता र सिर्जनशीलता बढाउन

विविध पृष्ठभूमिका मानिसहरूबीच अन्तरक्रिया हुँदा नयाँ विचार, प्रविधि, र नवाचारको विकास हुन्छ। जब विभिन्न संस्कृति, भाषा, र परम्पराका व्यक्तिहरू आपसमा मिलेर काम गर्छन्, तब तिनले नवीन र सिर्जनात्मक समाधानहरू विकास गर्न सक्छन्। उदाहरणका लागि, विश्वका बहुसांस्कृतिक देशहरू, जस्तै अमेरिका, क्यानडा, र अष्ट्रेलिया, प्रविधि र नवाचारमा अगाडि छन्।

 सामाजिक विविधताको समन्वय बिना समाजमा असमानता, विभाजन, र अस्थिरता आउन सक्छ। त्यसैले, सामाजिक सहिष्णुता, समानता, र न्यायको सिद्धान्त अपनाएर विविधतालाई समन्वय गर्न आवश्यक छ। यसले समाजलाई समृद्ध, स्थिर, र शान्तिपूर्ण बनाउनेछ।

'सामाजिक विविधता र एकता' आजको आवश्यकता भन्ने शीर्षकमा लेखको नमुना तयार गर्नुहोस

नागरिक दैनिक      मिति २०८१/११/२२

सामाजिक विविधता र एकता: आजको आवश्यकता

सामाजिक विविधता भनेको समाजमा पाइने विभिन्न जाति, धर्म, भाषा, संस्कृति, परम्परा, रहनसहन, र जीवनशैलीहरूको मिश्रण हो। यसले समाजलाई समृद्ध र गतिशील बनाउँछ। तर, विविधताको बी?चमा एकता नभए समाजमा द्वन्द्व, भेदभाव, र असमानता बढ्न सक्छ। त्यसैले, विविधतालाई स्वीकार गर्दै सबै समुदायबीच सहिष्णुता र आपसी सहयोगको भावना विकास गर्नु आजको प्रमुख आवश्यकता हो।

सामाजिक विविधता कुनै पनि राष्ट्रको पहिचान र सम्पत्ति हो। जब समाजमा विभिन्न संस्कृतिहरू एकसाथ अगाडि बढ्छन्, तब त्यो समाज सांस्कृतिक रूपमा धनी, सिर्जनशील, र गतिशील बन्छ। उदाहरणका लागि, नेपाल बहुजातीय, बहुभाषिक, र बहुसांस्कृतिक राष्ट्र हो, जहाँ विभिन्न जाति, भाषा, र परम्पराहरूको सहअस्तित्व रहेको छ।

यदि सामाजिक विविधतालाई समन्वय गर्न सकिएन भने समाजमा विभाजन, असहिष्णुता, र अन्याय फैलिन सक्छ। एकता नै स्थिरता र शान्तिको आधार हो। उदाहरणका लागि, स्विजरल्याण्ड जस्तो बहुभाषिक देशमा आपसी समझदारीका कारण शान्ति र स्थिरता कायम छ। त्यसैले, समाजमा सहअस्तित्व र मेलमिलापको भावना जरुरी हुन्छ।

विविधतालाई सम्मान गर्न सके मात्र समाजमा शान्ति कायम रहन्छ। जब विभिन्न समुदायबीच परस्पर सम्मान, सहयोग, र समझदारी रहन्छ, तब समाज एकताबद्ध हुन्छ। नेपालमा "वसुधैव कुटुम्बकम्" (सम्पूर्ण विश्व एक परिवार हो) भन्ने मान्यताको विकास हुन जरुरी छ।

सामाजिक एकता राष्ट्रको विकासको मेरुदण्ड हो। यदि विविधता भएर पनि समाजमा एकता छैन भने राष्ट्र कमजोर हुन सक्छ। उदाहरणका लागि, जातीय वा धार्मिक द्वन्द्व भएका देशहरूमा सामाजिक अस्थिरताका कारण विकासका कार्य अवरुद्ध भएका छन्। त्यसैले, राष्ट्रको दिगो विकासका लागि एकता अपरिहार्य छ।

सामाजिक विविधता समाजलाई समृद्ध बनाउने तत्व हो, तर यसको उचित व्यवस्थापन र समन्वय बिना समाजमा तनाव र द्वन्द्व उत्पन्न हुन सक्छ। त्यसैले, विविधताबीच एकता कायम गर्न सहिष्णुता, परस्पर सम्मान, र आपसी सहयोगको भावना आवश्यक छ। यसले मात्र समाजलाई स्थिर, शान्तिपूर्ण, र समुन्नत बनाउन सकिन्छ।