एकाइ ९ पाठ ४ नेपालमा शहरिकरणका अवसर र चुनौति

 एकाइ ९ पाठ ४  नेपालमा शहरिकरणका अवसर र चुनौति

अति छोटो उत्तर दिनुहोस

1. नेपालमा शहरीकरणले ल्याएका कुनै दुइ अवसरहरू के-के हुन्? लेख्नुहोस

राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीहरूसँग आवद्ध हुने मौका प्रदान गर्नु।

आर्थिक भूमण्डलीकरण र डिजिटल प्रविधिको फाइदा लिन सक्ने वातावरण तयार गर्नु।

2. नेपालमा शहरीकरणका प्रमुख दुइ चुनौतीहरू के-के हुन्? लेख्नुहोस

न्यून सेवा र सुविधा।

ट्राफिक व्यवस्थापनको समस्या।

3. सन्तुलित शहरी वातावरण निर्माणमा हरियाली पार्कको महत्व के हो? एक वाक्यमा लेख्नुहोस

दिगो तथा सन्तुलित शहरी विकासका लागि हरियाली पार्कले वातावरणलाई हराभरा राख्न मद्दत गरि शहरी वातावरणलाई सुन्दर र आकर्षक बनाउँछ।

4. स्मार्ट सिटीको अवधारणा के हो? एक वाक्यमा लेख्नुहोस

स्मार्ट सिटी भनेको आधुनिक प्रविधि र डिजिटल साधनहरूको प्रयोग गरी व्यवस्थित र सुविधासम्पन्न सहर निर्माण गर्ने अवधारणा हो। 

छोटो उत्तर दिनुहोस

(१) नेपालमा शहरीकरणले ल्याएका अवसरहरू उल्लेख गर्नुहोस

नेपालमा शहरीकरणले विभिन्न अवसरहरू प्रदान गरेको छ, जसले आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, र प्रविधिगत परिवर्तनहरू ल्याएको छ।

रोजगारीका अवसरहरू: सहरमा औद्योगिक, व्यापारिक, तथा सेवा क्षेत्रको विस्तार भई रोजगारीका नयाँ अवसरहरू सिर्जना हुन्छन्।

आधुनिक जीवनशैली: शिक्षा, स्वास्थ्य, सञ्चार, यातायात जस्ता सुविधाहरू सहज रूपमा उपलब्ध हुने हुँदा जीवनशैली सहज र उच्चस्तरीय बन्छ।

व्यापार र उद्योगको विस्तार: शहरी क्षेत्रमा व्यापार तथा उद्योग स्थापना गर्न सजिलो हुन्छ, जसले आर्थिक वृद्धिमा योगदान पुर्‍याउँछ।

प्रविधिको विकास र डिजिटलाइजेसन: प्रविधिको प्रयोग सहज भई आधुनिक प्रविधि तथा सञ्चार माध्यमहरूमा पहुँच बढ्छ।

भौतिक पूर्वाधारको विकास: सडक, यातायात, विद्युत्, पानी, संचार, स्वास्थ्य जस्ता पूर्वाधारहरूको विकासले जनजीवनलाई सहज बनाउँछ।

शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा सुधार: शहरी क्षेत्रमा स्तरीय विद्यालय, कलेज, विश्वविद्यालय तथा उच्चस्तरीय स्वास्थ्य संस्थाहरूको स्थापना तथा सुधार हुने गर्दछ।

सांस्कृतिक विविधता: विभिन्न जाति, भाषा, धर्म तथा संस्कृतिका व्यक्तिहरू शहरी क्षेत्रमा बसोबास गर्दा सांस्कृतिक विविधता र सहिष्णुता बढ्छ।

नयाँ प्रविधि तथा नवाचारको प्रयोग: शहरीकरणले डिजिटल प्रविधि, नवाचार, तथा वैज्ञानिक अनुसन्धानको अवसर बढाउँछ।

(२) नेपालमा शहरीकरणका प्रमुख चुनौतीहरू के के छन ? व्याख्या गर्नुहोस

नेपालमा शहरीकरणसँगै विभिन्न चुनौतीहरू पनि देखा परेका छन्, जसलाई सम्बोधन गर्न आवश्यक छ।

अव्यवस्थित बसोबास: योजना नबनाई गरिने शहरीकरणले अनियन्त्रित बसोबास, स्लम बस्ती, र जमिनको असमान वितरणको समस्या निम्त्याउँछ।

यातायातको समस्या: अत्यधिक जनघनत्वका कारण सडक जाम, सार्वजनिक यातायातको अभाव, र प्रदूषणको समस्या गम्भीर बन्ने गर्छ।

खुला स्थानको अभाव: हरियाली क्षेत्र, सार्वजनिक पार्क, खेलकुद मैदान, र खुला स्थानहरूको संरक्षण अभावमा शहरी वातावरण अस्वस्थकर बन्न सक्छ।

वातावरण प्रदूषण: औद्योगिकीकरण, सवारी साधनको वृद्धिले हावाको गुणस्तर बिगार्ने, पानी तथा ध्वनि प्रदूषण बढ्ने सम्भावना रहन्छ।

फोहोर व्यवस्थापन समस्या: उचित प्लानिङ र पूर्वाधार अभावका कारण शहरी क्षेत्रमा फोहोर व्यवस्थापन चुनौतीपूर्ण बन्न सक्छ।

स्वास्थ्य सेवाको चाप: अत्यधिक जनघनत्वका कारण अस्पताल तथा स्वास्थ्य केन्द्रहरूमा चाप बढ्ने र सेवा प्रभावकारी नहुने समस्या आउन सक्छ।

शहरी गरिबी: गाउँबाट अवसरको खोजीमा आउनेहरूलाई पर्याप्त रोजगारी उपलब्ध नहुँदा उनीहरू न्यूनस्तरको जीवनयापन गर्न बाध्य हुन्छन्।

शिक्षा प्रणालीमा असमानता: निजी तथा सार्वजनिक विद्यालयहरूको स्तरमा असमानता देखिने हुँदा सबै नागरिकले समानस्तरको शिक्षा पाउन सक्दैनन्।

(३) सन्तुलित शहरी वातावरण निर्माणमा हरियाली पार्कको महत्व के छ ? छलफल गर्नुहोस।

सन्तुलित शहरी वातावरण निर्माणका लागि हरियाली पार्कहरू अति आवश्यक छन्। यसका मुख्य फाइदाहरू निम्नानुसार छन्:

वातावरणीय सन्तुलन कायम राख्छ: हरियाली क्षेत्रहरूले वायुप्रदूषण कम गर्छन्, अक्सिजन उत्पादन गर्छन्, तथा जलवायु सन्तुलन कायम राख्छन्।

स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव: खुला ठाउँमा शारीरिक व्यायाम, पैदल हिँडाइ, र मनोरञ्जनका गतिविधिहरू गर्न सकिन्छ, जसले मानिसहरूको मानसिक तथा शारीरिक स्वास्थ्य सुधार गर्छ।

शहरको सौन्दर्य बढाउँछ: हरियाली क्षेत्रहरूले शहरलाई आकर्षक बनाउने मात्र नभई पर्यटकहरूलाई समेत आकर्षित गर्न मद्दत गर्छ।

जलवायु परिवर्तन न्यूनीकरणमा सहयोगी: हरियाली पार्कहरूले कार्बन सोस्न तथा तापमान नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छन्, जसले जलवायु परिवर्तन न्यूनीकरणमा योगदान पुर्‍याउँछ।

जैव विविधताको संरक्षण: विभिन्न चराचुरुंगी तथा जीवजन्तुका लागि अनुकूल वातावरण सिर्जना गर्छ।

सामाजिक मेलमिलापको थलो: हरियाली क्षेत्रहरूमा परिवार तथा समुदायका सदस्यहरू भेला भएर समय बिताउन सक्छन्, जसले सामाजिक सम्बन्धलाई मजबुत बनाउँछ।

जल सञ्चय र भूमिगत पानीको संरक्षण: हरियाली क्षेत्रहरूले पानी छान्न मद्दत गर्छन् र भूमिगत जल स्रोतहरूको पुनर्भरण गर्न सहायता पुर्‍याउँछन्।

(४) आजको समयमा स्मार्ट सिटीको अवधारणा र महत्व के छ? लेख्नुहोस।

स्मार्ट सिटी भनेको आधुनिक प्रविधि, डिजिटल साधन, र दिगो विकासका आधारमा व्यवस्थित रूपमा सहरलाई बनाउने अवधारणा हो। यसमा डिजिटल पूर्वाधार, यातायात व्यवस्था, हरियाली क्षेत्र, ऊर्जा व्यवस्थापन, स्मार्ट भवन तथा सेवा सुविधाहरू समावेश हुन्छन्।

स्मार्ट सिटीको महत्व:

प्रविधि-मैत्री शहरीकरण: स्मार्ट सिटीमा प्रविधिको प्रयोग गरी यातायात, स्वास्थ्य, शिक्षा, प्रशासन जस्ता क्षेत्रहरूलाई डिजिटल रूपमा सञ्चालन गरिन्छ।

ऊर्जा व्यवस्थापन: अक्षय ऊर्जा स्रोतहरूको उपयोग, सौर्य ऊर्जा, तथा ऊर्जा खपत व्यवस्थापनमार्फत टिकाउ शहरी विकास सम्भव बनाइन्छ।

स्मार्ट यातायात प्रणाली: ट्राफिक व्यवस्थापन, सार्वजनिक यातायात सुधार, साइकल र पैदल यात्रीमैत्री पूर्वाधारहरूको विकास गरिन्छ।

स्वच्छ र हरियाली वातावरण: कार्बन न्यूनीकरण, हरियाली विस्तार, तथा प्रभावकारी फोहोर व्यवस्थापनमा जोड दिइन्छ।

सामाजिक समावेशिता र सुरक्षा: सबै नागरिकलाई समान सेवा तथा अवसर उपलब्ध गराइन्छ र सुरक्षा प्रणाली मजबुत बनाइन्छ।

शिक्षा तथा स्वास्थ्य प्रविधिमा सुधार: डिजिटल शिक्षा प्रणाली, टेलिमेडिसिन, र प्रविधिमैत्री स्वास्थ्य सेवा उपलब्ध गराइन्छ।

व्यवस्थित शहरी विकास: अनियन्त्रित बसोबास रोक्न, भौतिक पूर्वाधार योजनाबद्ध रूपमा निर्माण गरिन्छ।

नेपालमा स्मार्ट सिटी विकासका लागि सरकारले काठमाडौं, भक्तपुर, पोखरा, तथा लुम्बिनी जस्ता स्थानहरूलाई प्राथमिकतामा राखेको छ।