एकाइ ९ पाठ ५ बसाइँसराइ

 एकाइ ९ पाठ ५  बसाइँसराइ

अति छोटो उत्तर दिनुहोस

1. बसाइँसराइ भन्नाले के बुझ्नुहुन्छ?एक वाक्यमा लेख्नुहोस?

व्यक्तिहरूको स्थायी वा अस्थायी रूपमा एक स्थानबाट अर्को स्थानमा बसोबासको लागि हुने स्थानान्तरणलाई बसाइँसराइ भनिन्छ।

2. बसाइँसराइका प्रमुख कारणहरू के-के हुन्?

(क) रोजगारीको खोजी, शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, प्राकृतिक प्रकोप र द्वन्द्व

(ख) उच्च जीवनस्तरको खोजी बसाइँसराइका प्रमुख कारणहरू हुन्।

3. बसाइँसराइका प्रकारहरू के-के हुन्?

आन्तरिक (देशभित्र) र बाह्य (अन्तर्राष्ट्रिय) बसाइँसराइ।

4. आन्तरिक बसाइँसराइका दुई रूप के-के हुन्?

ग्रामीणबाट शहरी क्षेत्रमा र एक ग्रामीण क्षेत्रबाट अर्को ग्रामीण क्षेत्रमा हुने बसाइँसराइ।

5. बसाइँसराइको सामाजिक प्रभाव के हो? लेख्नुहोस।

सांस्कृतिक विविधता बढ्नु, परिवार विखण्डन, र सामाजिक संरचनामा परिवर्तन हुनु।

6. बसाइँसराइको आर्थिक प्रभाव के हो? लेख्नुहोस।

श्रमशक्तिको पुनःवितरण, शहरी क्षेत्रमा रोजगारीको चाप, र ग्रामीण क्षेत्रमा जनशक्तिको कमी।

7. बसाइँसराइको वातावरणीय प्रभाव के हो? लेख्नुहोस।

शहरी क्षेत्रमा जनघनत्व बढ्दा प्रदूषण र फोहोर व्यवस्थापनको समस्या उत्पन्न हुनु।

8. नेपालमा बसाइँसराइको वर्तमान प्रवृत्ति कस्तो छ?

ग्रामीण क्षेत्रबाट शहरी क्षेत्रमा बसाइँसराइको दर बढ्दो छ, विशेष गरी काठमाडौं उपत्यका र अन्य प्रमुख सहरहरूमा जनसंख्या बढिरहेको छ।

छोटो उत्तर दिनुहोस

१. बसाइँसराइलाई प्रभाव पार्ने आकर्षण र विकर्षण तत्वहरू लेखि व्याख्या गर्नुहोस।

बसाइँसराइ मुख्यतः आकर्षण (Pull Factors) र विकर्षण (Push Factors) तत्वहरूका कारणले हुने गर्दछ।

आकर्षण तत्वहरू (Pull Factors):

आकर्षण तत्वहरूले (Pull Factors) व्यक्तिहरूलाई नयाँ स्थानतर्फ तान्छन्:

रोजगारी अवसरहरू: उद्योग, व्यापार, र सेवा क्षेत्रको विस्तार भएको ठाउँमा मानिसहरू रोजगारीको खोजीमा जान्छन्।

शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा: राम्रो विद्यालय, कलेज, र अस्पताल भएको स्थानमा बसाइँसराइको प्रवृत्ति देखिन्छ।

उन्नत जीवनशैली: शहरी क्षेत्रमा यातायात, सञ्चार, मनोरञ्जन, र आधुनिक सुविधाहरू उपलब्ध भएकाले मानिसहरू त्यहाँ जान चाहन्छन्।

सुरक्षित वातावरण: प्राकृतिक प्रकोप, द्वन्द्व, वा अन्य असुरक्षाका कारणले सुरक्षित स्थानमा बसाइँसराइ गर्ने चलन हुन्छ।

विकर्षण तत्वहरू (Push Factors):

विकर्षण तत्वहरूले (Push Factors) व्यक्तिहरूलाई आफ्नो पुरानो स्थान छोड्न बाध्य पार्छन्:

गरिबी र बेरोजगारी: ग्रामीण क्षेत्रमा सीमित रोजगारीका कारण मानिसहरू रोजगारी खोज्न अन्यत्र सर्ने गर्छन्।

प्राकृतिक प्रकोप: भूकम्प, बाढी, पहिरो, र खडेरी जस्ता कारणले बसाइँसराइलाई बाध्य बनाउँछ।

राजनीतिक अस्थिरता र द्वन्द्व: युद्ध, हिंसा, वा अशान्ति भएका क्षेत्रबाट मानिसहरू शान्त र स्थिर स्थानमा जान्छन्।

भौतिक पूर्वाधारको अभाव: सडक, विद्युत्, खानेपानी, स्वास्थ्य सेवा आदि नहुँदा मानिसहरू बसाइँ सर्ने गर्छन्।

२. आर्थिक अवस्था बसाइँसराइको मुख्य कारण हो भन्ने शिर्षकमा सम्पादकीय लेख तयार पार्नुहोस

   . गोर्खापत्र दैनिक     मिति २०८१/९/२५

सम्पादकिय

आर्थिक अवस्था बसाइँसराइको प्रमुख कारक

बसाइँसराइका विभिन्न कारणहरू भए पनि आर्थिक अवस्था मुख्य तत्व मानिन्छ। नेपालजस्तो कृषिप्रधान देशमा ग्रामीण क्षेत्रमा पर्याप्त रोजगारी अवसरहरू नहुँदा शहरीकरण तिव्र भएको देखिन्छ।

ग्रामीण क्षेत्रको समस्या:

नेपालका ग्रामीण भेगमा कृषिमा आधारित अर्थतन्त्र रहेको छ। यहाँ उत्पादन सीमित छ, औद्योगिक विकास न्यून छ, र सेवा क्षेत्र कमजोर छ। यसका कारण ग्रामीण क्षेत्रका युवाहरूले रोजगार खोज्दै शहरतर्फ जाने क्रम बढ्दो छ।

शहरी क्षेत्रको आकर्षण:

शहरहरूमा रोजगारी, व्यापार, उद्योग, प्रविधि, र सेवाहरू सहज रूपमा उपलब्ध हुने भएकाले मानिसहरू शहर पस्ने गर्छन्। साथै, शहरी क्षेत्रमा वित्तीय अवसरहरू पनि बढ्दो छ, जसले मानिसहरूलाई आकर्षित गर्छ।

अन्तर्राष्ट्रिय बसाइँसराइ:

वैदेशिक रोजगारीको लागि खाडी मुलुक, मलेसिया, कोरिया, जापान, र अन्य देशहरूमा जाने प्रवृत्ति उच्च रहेको छ। यो आर्थिक अवसरको खोजीमै आधारित हुन्छ।

निष्कर्ष:

अर्थतन्त्रको असमान विकास, ग्रामीण क्षेत्रमा सीमित अवसर, र शहरी तथा विदेशी मुलुकहरूमा रोजगारीको आकर्षणले गर्दा बसाइँसराइ मुख्य रूपमा आर्थिक कारणले निर्देशित हुन्छ।

लामो उत्तर दिनुहोस

(क) बसाइँसराइको अवधारणा र वर्गीकरण स्पस्ट गर्दै व्याख्या गर्नुहोस

अवधारणा:

बसाइँसराइ भनेको मानिसहरूको एक स्थानबाट अर्को स्थानमा हुने स्थायी वा अस्थायी स्थानान्तरण हो। मानिसहरू विभिन्न आर्थिक, सामाजिक, प्राकृतिक वा राजनीतिक कारणले आफ्नो मूल स्थान छोडेर अन्यत्र बसाइँ सर्ने गर्छन्।

बसाइँसराइको वर्गीकरण:

१. सीमाका आधारमा

(क) आन्तरिक बसाइँसराइ

एउटै देशभित्र हुने बसाइँसराइलाई आन्तरिक बसाइँसराइ भनिन्छ।

यसमा कुनै अन्तर्राष्ट्रिय सीमा पार गर्नु पर्दैन।

उदाहरण: गाउँबाट सहरमा रोजगारीको खोजीमा सर्ने।

पहाडी क्षेत्रबाट तराई क्षेत्रमा बसाइँ सर्ने।

(ख) अन्तर्राष्ट्रिय बसाइँसराइ

जब मानिसहरू आफ्नो देश छोडेर अर्को देशमा सर्छन्, त्यसलाई अन्तर्राष्ट्रिय बसाइँसराइ भनिन्छ।

यो अस्थायी वा स्थायी हुन सक्छ। उदाहरण: नेपालबाट कोरियामा कामको लागि जाने। अमेरिका वा अष्ट्रेलिया स्थायी रूपमा बसाइँ सर्ने।

२. कारणका आधारमा

(क) स्वेच्छिक बसाइँसराइ

जब मानिसहरू आफ्नै इच्छाले बसाइँ सर्छन्, त्यसलाई स्वेच्छिक बसाइँसराइ भनिन्छ। उदाहरण: राम्रो रोजगारी वा शिक्षाको खोजीमा स्थान परिवर्तन गर्नु। व्यापार वा व्यवसाय विस्तारका लागि बसाइँ सर्ने।

(ख) बाध्यात्मक बसाइँसराइ

जब कुनै कारणले मानिसहरू बाध्य भएर आफ्नो स्थान छोड्छन्, त्यसलाई बाध्यात्मक बसाइँसराइ भनिन्छ।उदाहरण: प्राकृतिक प्रकोप (बाढी, पहिरो, भूकम्प) का कारण बसाइँ सर्नु। युद्ध, द्वन्द्व वा जातीय हिंसाका कारण ठाउँ छोड्नु।

३. समयका आधारमा

(क) स्थायी बसाइँसराइ

जब मानिसहरू स्थायी रूपमा नयाँ ठाउँमा बसोबास गर्न जान्छन्, त्यसलाई स्थायी बसाइँसराइ भनिन्छ। उदाहरण: गाउँबाट शहरमा गएर स्थायी रूपमा घरजग्गा खरिद गरी बसोबास गर्नु।

(ख) अस्थायी बसाइँसराइ

जब मानिसहरू केही समयका लागि मात्र नयाँ ठाउँमा बस्छन्, त्यसलाई अस्थायी बसाइँसराइ भनिन्छ। उदाहरण:

कामको लागि २-३ वर्ष विदेश गएर फर्किनु। बर्खाको समयमा बाढी प्रभावित क्षेत्रका बासिन्दाहरू सुरक्षित स्थानमा अस्थायी रूपमा बसोबास गर्नु।

४. प्रेरणाका आधारमा

(क) ग्रामीण-शहरी बसाइँसराइ

गाउँबाट सहरतर्फ बसाइँ सर्ने प्रक्रिया। कारणहरू: रोजगारी, शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, उच्च जीवनस्तर।

उदाहरण: दाङबाट काठमाडौं सर्ने।

(ख) ग्रामीण-ग्रामीण बसाइँसराइ

एउटा गाउँबाट अर्को गाउँमा बसाइँ सर्ने प्रक्रिया कारणहरू: कृषि भूमि खोजी, प्राकृतिक स्रोतहरूको उपयोग। उदाहरण: पहाडबाट तराईको फाँटमा सर्ने।

(ग) शहरी-शहरी बसाइँसराइ 

एउटा शहरबाट अर्को शहरमा बसाइँ सर्ने प्रक्रिया कारणहरू: व्यापार, रोजगारी, राम्रो पूर्वाधार। उदाहरण: पोखराबाट काठमाडौं सर्ने।

(घ) शहरी-ग्रामीण बसाइँसराइ

सहरबाट गाउँ फर्किने प्रक्रिया। कारणहरू: सेवानिवृत्ति, कृषि पेशामा फर्किनु, शान्त वातावरण खोज्नु।

उदाहरण: काठमाडौंबाट गाउँमा फर्किएर कृषि व्यवसाय थाल्ने।

बसाइँसराइ विभिन्न कारणले प्रेरित हुन्छ र यसले समाजमा ठूलो प्रभाव पार्छ। यसको उचित व्यवस्थापन आवश्यक छ ताकि बसाइँसराइले सकारात्मक परिवर्तन ल्याओस् र समाजमा असन्तुलन सिर्जना नहोस्।

बसाइँसराइको कारण र प्रभाव शीर्षकमा एक प्रतिवेदनको नमुना तयार पार्नुहोस

प्रतिवेदन शीर्षक: बसाइँसराइको कारण र प्रभाव

१. परिचय

बसाइँसराइ भनेको मानिसहरूको एक स्थानबाट अर्को स्थानमा हुने स्थायी वा अस्थायी स्थानान्तरण हो। नेपालमा बसाइँसराइको प्रवृत्ति तीव्र रूपमा बढिरहेको छ, विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रबाट शहरी क्षेत्रमा। हाम्रो छिमेकमा पनि विभिन्न व्यक्तिहरू विभिन्न कारणले अन्यत्रबाट यहाँ आएका छन्। यस प्रतिवेदनमा हाम्रो छिमेकीहरू किन बसाइँ सरेका हुन्, उनीहरूले के-कस्ता परिवर्तन अनुभव गरेका छन् भन्ने विषयमा अध्ययन गरिएको छ।

२. समस्याको कथन

नेपालमा बसाइँसराइ बढ्दै जाँदा ग्रामीण क्षेत्रको जनसंख्या घट्दै गएको र शहरी क्षेत्रमा जनसंख्या अत्यधिक रूपमा बढेको देखिन्छ। यसको कारणले ग्रामीण क्षेत्रमा श्रमशक्ति अभाव, कृषिमा असर, र शहरी क्षेत्रमा अव्यवस्थित बस्ती, प्रदूषण, र पूर्वाधारको चापजस्ता समस्या देखिएका छन्। यस अध्ययनको मुख्य उद्देश्य हाम्रो छिमेकमा बसाइँसराइका कारणहरू पत्ता लगाउने र त्यसका प्रभावहरू विश्लेषण गर्ने हो।

३. उद्देश्य

यस अध्ययनका मुख्य उद्देश्यहरू निम्नानुसार छन्:

बसाइँसराइका मुख्य कारणहरू पत्ता लगाउने।

बसाइँसराइबाट सिर्जित अवसर र चुनौतीहरू बुझ्ने।

शहरी क्षेत्रमा बसाइँसराइको प्रभाव अध्ययन गर्ने।

छिमेकीहरूको अनुभव तथा समस्या विश्लेषण गर्ने।

४. साहित्य पुनरावलोकन

नेपालमा बसाइँसराइ सम्बन्धी विभिन्न अध्ययनहरूले रोजगारी, शिक्षा, स्वास्थ्य, प्राकृतिक प्रकोप, र सामाजिक कारणलाई प्रमुख कारक देखाएका छन्। राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार नेपालमा ग्रामीण क्षेत्रबाट शहरी क्षेत्रमा बसाइँसराइ गर्ने दर उच्च छ। सरकारले स्थानीय विकासका लागि विभिन्न योजना ल्याए पनि शहरी क्षेत्रको आकर्षण निरन्तर बढिरहेको छ।

५. अध्ययन विधि

यो अध्ययन गुणात्मक (Qualitative) अनुसन्धान विधिमा आधारित छ। छिमेकीहरूसँग प्रत्यक्ष अन्तरवार्ता गरी जानकारी संकलन गरिएको छ। अध्ययनको लागि निम्न विधिहरू प्रयोग गरियो:

साक्षात्कार (Interview): छिमेकीहरूसँग प्रत्यक्ष अन्तरवार्ता।

अवलोकन (Observation): छिमेकमा बसाइँसराइको प्रभावको प्रत्यक्ष अध्ययन।

सर्वेक्षण (Survey): बसाइँसराइका कारणबारे संक्षिप्त प्रश्नावली।

६. पत्ता लगाइएका कुरा

अध्ययनबाट निम्न तथ्यहरू पत्ता लागेका छन्:

1. बसाइँसराइको समय:

अधिकांश परिवारहरू पछिल्लो ५-१० वर्षभित्र यहाँ आएका छन्।

2. बसाइँसराइका प्रमुख कारणहरू:

रोजगारी (६०%) – कामको खोजीमा आएका।

शिक्षा तथा स्वास्थ्य (२५%) – राम्रो सुविधा खोजेर आएका।

प्राकृतिक प्रकोप (१०%) – पहिरो, बाढी, भूकम्प जस्ता कारणले सरेका।

अन्य कारण (५%) – परिवारसँग पुनर्मिलन, सामाजिक सम्बन्ध।

3. परिवर्तनहरू:

सकारात्मक पक्ष: रोजगारी अवसर, शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा सुधार।

नकारात्मक पक्ष: उच्च घरभाडा, प्रदूषण, सामाजिक सम्बन्ध विच्छेद।

७. सन्दर्भ सामग्री

केन्द्रीय तथ्यांक विभाग, नेपाल (२०७८)।

बसाइँसराइ सम्बन्धी राष्ट्रिय प्रतिवेदन, नेपाल सरकार।

स्थानीय तहको वार्षिक विवरण, काठमाडौं महानगरपालिका।

८. निष्कर्ष

यस अध्ययनबाट स्पष्ट हुन्छ कि बसाइँसराइ मुख्यतः आर्थिक कारणले प्रेरित छ। शिक्षा, स्वास्थ्य, र सुरक्षित जीवन खोज्ने प्रवृत्तिले ग्रामीण क्षेत्र खाली हुँदै गएका छन् भने शहरी क्षेत्रमा जनसंख्या चाप बढ्दो छ। यसका दीर्घकालीन प्रभाव व्यवस्थापन गर्न सरकार र समुदायले उचित योजना बनाउन आवश्यक देखिन्छ।