एकाइ ९ पाठ ३ गाउँ शहर सम्बन्ध

 एकाइ ९ पाठ ३ गाउँ  शहर सम्बन्ध

अति छोटो उत्तर दिनुहोस

1. गाउँ सहर सम्बन्ध के हो?एक वाक्यमा लेख्नुहोस

गाउँ र सहरबीचको आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, र भौतिक आदानप्रदानलाई गाउँ सहर सम्बन्ध भनिन्छ।

2. गाउँ सहर सम्बन्धका मुख्य आयामहरू के के हुन्?

बजार केन्द्र, यातायात, सञ्चार प्रणाली, र पृष्ठप्रदेश।

3. जीविकोपार्जनमा बजार केन्द्रको भूमिका कस्तो रहन्छ?

गाउँमा उत्पादित वस्तुहरूको बिक्री र वितरण सहरका बजार केन्द्रहरूमा हुन्छ, जसले ग्रामीण जनताको आर्थिक उन्नति र सहरमा आवश्यकताको परिपूर्ति गर्छ।

4. यातायातले गाउँ सहर सम्बन्धमा कसरी भूमिका खेल्छ?

यातायातले गाउँ र सहरबीचको दूरीलाई नजिक पार्छ, जसले व्यापार, शिक्षा, र अन्य क्षेत्रहरूमा सम्बन्ध मजबुत बनाउँछ।

5. सञ्चार प्रणालीको भूमिका के हो?

सञ्चार प्रणालीले गाउँ र सहरका सूचनाहरू आदानप्रदान गर्न सहयोग गर्छ, जसले गुणस्तरीय शिक्षा र सेवाहरू ग्रामीण क्षेत्रमा पुर्‍याउँछ।

6. पृष्ठप्रदेश भनेको के हो?

सहरी केन्द्रको वरिपरिको क्षेत्रलाई पृष्ठप्रदेश भनिन्छ, जसले सहरलाई खाद्यान्न, कच्चा पदार्थ, हस्तकला, र श्रम उपलब्ध गराउँछ।

7. गाउँ सहर सम्बन्धले ग्रामीण जीवनमा के कस्ता परिवर्तन ल्याउँछ?

सकारात्मक रूपमा, आधुनिक प्रविधिको प्रयोग, आर्थिक उन्नति, र शैक्षिक चेतनामा वृद्धि हुन्छ;

 नकारात्मक रूपमा, वैदेशिक रोजगारीतर्फ आकर्षण, पश्चिमी संस्कृतिको प्रभाव, र मौलिक सभ्यता बिर्सने प्रवृत्ति देखा पर्न सक्छ।

छोटो उत्तर दिनुहोस

१. गाउँ सहर सम्बन्ध के हो र यसको आवश्यकता किन पर्छ?

उत्तर: गाउँ सहर सम्बन्ध भन्नाले गाउँ र सहरबीच हुने वस्तु, सेवा, व्यक्ति, सूचना तथा सामाजिक सम्बन्ध आदानप्रदानलाई जनाउँछ। गाउँमा उत्पादन भएका कृषिजन्य तथा अन्य वस्तुहरू सहरमा बिक्री गरिन्छ, भने सहरमा उत्पादन भएका औद्योगिक वस्तुहरू गाउँमा पुग्छन्। यातायात, सञ्चार प्रणाली, बजार, पृष्ठप्रदेश आदि यस सम्बन्धका महत्त्वपूर्ण आयामहरू हुन्।

गाउँ सहर सम्बन्ध आवश्यक पर्ने मुख्य कारणहरू निम्नानुसार छन्:

आर्थिक विकास: गाउँको कृषिजन्य उत्पादन सहरको बजारमा पुगेर ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई सहयोग गर्छ।

सामाजिक तथा सांस्कृतिक सम्बन्ध: गाउँ र सहरबीच श्रमिक आदानप्रदान, शिक्षा, र आधुनिक प्रविधिको पहुँच सहज बनाउँछ।

औद्योगिक उत्पादन: सहरका उद्योगहरू गाउँबाट कच्चा पदार्थ प्राप्त गर्छन्, जसले उत्पादन प्रक्रिया सहज बनाउँछ।

संरचनात्मक विकास: यातायात, सञ्चार प्रणाली, र बजार संरचनाले ग्रामीण विकासलाई प्रवर्द्धन गर्छ।

यसरी गाउँ सहर सम्बन्धले दुवै क्षेत्रको विकासलाई सहज बनाउँदै आर्थिक, सामाजिक, र सांस्कृतिक गतिविधिलाई प्रवाहित गर्छ।

२. पृष्ठप्रदेश भनेको के हो र यसले गाउँ सहर सम्बन्धमा कसरी योगदान गर्छ?

उत्तर: पृष्ठप्रदेश भन्नाले कुनै सहर वा सहर केन्द्रको वरिपरिको ग्रामीण क्षेत्रलाई जनाउँछ, जसले सहरलाई खाद्यान्न, कच्चा पदार्थ, हस्तकला सामग्री, तथा श्रमशक्ति उपलब्ध गराउँछ।

गाउँ सहर सम्बन्धमा पृष्ठप्रदेशको निम्न योगदान रहन्छ:

आपूर्ति प्रणाली: गाउँको कृषिजन्य उत्पादन सहरमा पुर्‍याउने प्रमुख स्रोत पृष्ठप्रदेश नै हो।

कच्चा पदार्थको आपूर्ति: पृष्ठप्रदेशमा उत्पादन हुने प्राकृतिक स्रोतहरू (पानी, बाली, काठ, खनिज आदि) सहरका उद्योगहरूका लागि आवश्यक कच्चा पदार्थ प्रदान गर्छ।

श्रमशक्ति: ग्रामीण क्षेत्रबाट सहरमा बसाइँ सर्ने श्रमिकहरूले औद्योगिक, व्यापारिक, तथा सेवाक्षेत्रमा योगदान गर्छन्।

बजार प्रणाली: पृष्ठप्रदेशमा उत्पादित वस्तुहरू सहरमा बिक्री हुन्छन्, भने सहरका औद्योगिक उत्पादनहरू ग्रामीण क्षेत्रमा पुग्छन्।

सामाजिक तथा भौतिक विकास: सहर नजिकका ग्रामीण क्षेत्रहरू यातायात, सञ्चार, शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत संरचनाहरूमा पहुँच पाउने सम्भावना उच्च हुन्छ।

यसरी, पृष्ठप्रदेश गाउँ सहर सम्बन्धको महत्त्वपूर्ण भाग हो, जसले दुवै पक्षको आर्थिक तथा सामाजिक विकासमा सघाउँछ।

१. गाउँ सहर सम्बन्धको आर्थिक महत्त्व के छ?

उत्तर: गाउँ सहर सम्बन्धले ग्रामीण अर्थतन्त्रको विविधीकरण र सुदृढीकरणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। यसको आर्थिक महत्त्व निम्नानुसार छ:

कृषि उत्पादन वृद्धिमा सहयोग: गाउँमा उत्पादित कृषिजन्य वस्तुहरू सहरमा निर्यात गरी आम्दानी गर्न सकिन्छ।

रोजगारी सिर्जना: ग्रामीण क्षेत्रबाट सहरमा काम गर्न जाने श्रमिकहरूलाई रोजगारीको अवसर उपलब्ध हुन्छ।

बजार विस्तार: गाउँले उत्पादनलाई सहरको बजारसम्म पुर्‍याउन सहज हुन्छ, जसले आर्थिक प्रवाह बढाउँछ।

उद्योगको विकास: ग्रामीण क्षेत्रबाट कच्चा पदार्थ सहरका उद्योगहरूमा पुर्‍याइन्छ, जसले औद्योगिकीकरणलाई प्रवर्द्धन गर्छ।

राष्ट्रिय आय वृद्धिमा योगदान: ग्रामीण अर्थतन्त्रको मजबूतीले देशको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (GDP) वृद्धि गर्न मद्दत गर्छ।

२. गाउँ सहर सम्बन्धले रोजगारीका अवसरहरू कसरी सिर्जना गर्छ?

उत्तर: गाउँ सहर सम्बन्धले प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष रूपमा रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्छ। यसले निम्न प्रकारका रोजगारीका सम्भावनाहरू ल्याउँछ:

ग्रामीण कृषिमा वृद्धि: कृषि उत्पादन वृद्धिका कारण थप श्रम आवश्यक पर्दछ।

सहरमा औद्योगिक रोजगारी: ग्रामीण श्रमिकहरू सहरमा रोजगारी खोज्न जान्छन्, जसले उद्योग र निर्माण क्षेत्रमा काम गर्ने अवसर प्राप्त गर्छन्।

व्यवसाय तथा व्यापार: गाउँबाट उत्पादित वस्तुहरू सहरमा बेच्ने, ढुवानी गर्ने, तथा विभिन्न सेवा उद्योग सञ्चालन गर्ने अवसरहरू सिर्जना हुन्छन्।

पर्यटन उद्योग: सहरबाट पर्यटकहरू ग्रामीण क्षेत्रमा गएर पर्यटन व्यवसाय फस्टाउँछ, जसले गाउँमा रोजगारी बढाउँछ।

यातायात र सञ्चार क्षेत्र: गाउँ सहर सम्बन्धमा यातायात र सञ्चार क्षेत्रको विकास महत्त्वपूर्ण हुने भएकाले यसमा रोजगारको अवसर थपिन्छ।

३. बजार केन्द्रको भूमिका के हो?

उत्तर: बजार केन्द्र गाउँ सहर सम्बन्धको महत्वपूर्ण आधार हो। यसको भूमिकाहरू निम्नानुसार छन्:

व्यापार विस्तार: गाउँमा उत्पादित वस्तुहरू सहरको बजारमा बिक्री गरिन्छ, जसले आर्थिक गतिविधिलाई तीव्र बनाउँछ।

औद्योगिक उत्पादनको आपूर्ति: गाउँबाट कच्चा पदार्थ बजार केन्द्रमार्फत सहरका उद्योगहरूमा पुर्‍याइन्छ।

उपभोक्ता सामग्रीको वितरण: सहरमा उत्पादित उपभोक्ता सामग्रीहरू गाउँमा आपूर्ति गरिन्छ।

कृषि उत्पादनको मूल्य निर्धारण: बजार केन्द्रले किसानहरूलाई उचित मूल्य प्रदान गरी तिनीहरूको आय वृद्धि गर्छ।

आर्थिक अन्तरसम्बन्ध मजबुत पार्ने: बजार केन्द्रले गाउँ र सहरबीच व्यापारिक सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउँछ।

४. गाउँ सहर सम्बन्धले जीवनयापनका विविध स्रोतहरू कसरी सिर्जना गर्छ?

उत्तर: गाउँ सहर सम्बन्धले जीवनयापनका विविध स्रोतहरू सिर्जना गर्ने विभिन्न उपायहरू छन्:

कृषि तथा पशुपालन व्यवसाय: गाउँमा कृषिजन्य उत्पादन तथा पशुपालन व्यवसायको विस्तार हुन्छ, जसले आर्थिक उन्नति ल्याउँछ।

औद्योगिक विकास: ग्रामीण क्षेत्रका कच्चा पदार्थहरूलाई प्रयोग गरेर सहरमा उद्योगहरू स्थापना हुन्छन्, जसले उत्पादन र रोजगारीको अवसर प्रदान गर्छ।

सेवा क्षेत्रको वृद्धि: स्वास्थ्य, शिक्षा, यातायात, सञ्चार, बैंकिङ जस्ता सेवा क्षेत्रमा लगानी बढ्छ, जसले ग्रामीण जनताको जीवनयापन सहज बनाउँछ।

व्यवसायको विस्तार: गाउँबाट विभिन्न हस्तकला, कपडा, अन्न, तरकारी आदिको व्यापार गर्न सकिन्छ, जसले आम्दानीको विविध स्रोत सिर्जना गर्छ।

वैदेशिक रोजगारको अवसर: सहरमा तालिम प्राप्त श्रमिकहरू विदेश रोजगारमा जाने अवसर पाउँछन्, जसले गाउँमा रेमिटेन्स (विदेशी मुद्राबाट प्राप्त आम्दानी) ल्याउँछ।

५. गाउँ सहर सम्बन्धमा यातायात र सञ्चार प्रणालीको के भूमिका छ?

उत्तर: यातायात र सञ्चार प्रणाली गाउँ सहर सम्बन्धको महत्वपूर्ण आधारशिला हो। यसको भूमिका निम्नानुसार छ:

व्यापारको सहजता: यातायातका साधनहरूले गाउँमा उत्पादित वस्तुहरू सहरमा पुर्‍याउने तथा सहरका वस्तुहरू गाउँमा ल्याउने कार्य सहज बनाउँछ।

रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना: ग्रामीण जनसंख्याले सजिलै सहरमा आवत-जावत गर्न सक्ने हुँदा रोजगारीका अवसरहरू बढ्छन्।

शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको पहुँच: सञ्चार माध्यम तथा यातायात विकासले ग्रामीण क्षेत्रका जनताले गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवा प्राप्त गर्न सक्दछन्।

सूचना तथा प्रविधिको प्रसार: इन्टरनेट, टेलिफोन, तथा सञ्चार साधनहरूले गाउँका मानिसहरूलाई नवीनतम जानकारी तथा प्रविधिसँग जोड्छ।

ग्रामीण पर्यटनको प्रवर्द्धन: यातायात सहज हुँदा सहरका मानिसहरू गाउँको पर्यटनस्थलमा जान सक्दछन्, जसले स्थानीय पर्यटन व्यवसायलाई प्रवर्द्धन गर्छ।

गाउँ सहर सम्बन्धको महत्त्व उल्लेख गर्नुहोस

गाउँ सहर सम्बन्धको महत्त्व धेरै पक्षमा देख्न सकिन्छ। यसले आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, तथा संरचनागत विकासमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।

१. आर्थिक महत्त्व:

कृषि उत्पादनको बजार विस्तार: गाउँमा उत्पादित कृषिजन्य वस्तुहरू (चामल, गहुँ, तरकारी, फलफूल आदि) सहरमा बिक्री हुन्छन्।

औद्योगिक विकास: गाउँले कच्चा पदार्थ (काठ, ऊन, दूध, फलफूल) सहरका उद्योगहरूलाई आपूर्ति गर्छ।

रोजगारी सिर्जना: सहरमा उद्योग, व्यापार तथा सेवाका अवसरहरू हुन्छन्, जसले ग्रामीण श्रमिकलाई रोजगारी प्रदान गर्छ।

व्यापार तथा सेवा प्रवाह: गाउँले उत्पादनहरू सहरको बजारमा बिक्री हुँदा आर्थिक गतिविधि बढ्छ।

२. सामाजिक महत्त्व:

शिक्षा तथा स्वास्थ्य सेवा पहुँच: गाउँका मानिसहरूले सहरमा गएर उच्च शिक्षा तथा गुणस्तरीय स्वास्थ्य सेवा प्राप्त गर्न सक्छन्।

समाजमा विविधता: गाउँ र सहरबीचको आपसी सम्पर्कले भाषा, रहनसहन, तथा संस्कृतिको आदानप्रदान हुन्छ।

बसाइँसराइ: रोजगारी तथा अन्य अवसरहरू खोज्दै ग्रामीण जनता सहरमा बसाइँ सर्दै जान्छन्।

३. भौतिक तथा संरचनागत महत्त्व:

यातायात तथा सञ्चारको विकास: गाउँ र सहर जोड्ने बाटो, पुल, टेलिफोन, इन्टरनेट जस्ता संरचनाहरू विकास हुन्छन्।

बजार केन्द्रहरूको स्थापना: सहर नजिकका ग्रामीण क्षेत्रहरूमा बजार केन्द्रहरू खुल्छन्, जसले व्यापारलाई प्रवर्द्धन गर्छ।

४. सांस्कृतिक तथा पर्यावरणीय महत्त्व:

पर्यटन प्रवर्द्धन: सहरका मानिसहरू ग्रामीण क्षेत्रका प्राकृतिक तथा सांस्कृतिक गन्तव्यहरूमा यात्रा गर्छन्, जसले पर्यटन व्यवसायलाई बढावा दिन्छ।

सांस्कृतिक आदानप्रदान: गाउँका परम्परा, चाडपर्व, रहनसहन सहरसम्म पुग्छन्, भने सहरको आधुनिकता गाउँमा फैलिन्छ।

पर्यावरणीय सन्तुलन: गाउँ सहर सम्बन्ध सन्तुलित राख्न सकेमा दुवै क्षेत्रको दिगो विकास हुन सक्छ।

गाउँ सहर सम्बन्धले दुवै क्षेत्रको आर्थिक, सामाजिक, भौतिक तथा सांस्कृतिक विकासलाई प्रवर्द्धन गर्छ। यसको सन्तुलित विकासले गाउँ र सहरबीचको परनिर्भरतालाई मजबुत बनाउँदै समग्र राष्ट्रको समृद्धिमा योगदान पुर्‍याउँछ।

लामो उत्तर दिनुहोस

गाउ शहर सम्वन्धले जीविकोपार्जन शैलिमा पार्ने सकारात्मक  र नकारात्मक परिवर्तनको विस्तृत व्याख्या गर्नुहोस

गाउँ सहर सम्बन्धले जीविकोपार्जन शैलीमा पार्ने सकारात्मक र नकारात्मक परिवर्तन

गाउँ सहर सम्बन्धले ग्रामीण र शहरी क्षेत्रका मानिसहरूको जीवनयापन तथा जीविकोपार्जन शैलीमा महत्वपूर्ण प्रभाव पार्छ। यस सम्बन्धका कारण कृषि, व्यापार, उद्योग, सेवा क्षेत्र, र अन्य पेशागत कार्यहरूमा विविध परिवर्तन देख्न सकिन्छ।

१. सकारात्मक परिवर्तनहरू

(क) रोजगारीका अवसरहरू वृद्धि

गाउँबाट सहरमा बसाइँ सर्ने मानिसहरूलाई उद्योग, व्यापार, सेवा, तथा अन्य क्षेत्रमा रोजगारीको अवसर प्राप्त हुन्छ।

यातायात, सञ्चार, बैंकिङ, तथा अन्य सेवाहरू विस्तार भएपछि नयाँ काम गर्ने अवसरहरू सिर्जना हुन्छन्।

(ख) कृषि तथा व्यवसायको आधुनिकीकरण

सहरबाट प्रविधि, आधुनिक कृषि औजार, तथा नयाँ खेती प्रणालीको ज्ञान गाउँमा पुग्छ।

व्यवसाय तथा उद्यमशीलताको विकास भई गाउँमा लघु तथा घरेलु उद्योगहरू स्थापना हुन थाल्छन्।

(ग) शिक्षा र सीप विकासको अवसर

सहरमा रहेका शिक्षण संस्थाहरूमा अध्ययन गरी ग्रामीण जनताले सीप तथा ज्ञान हासिल गर्न सक्छन्।

व्यावसायिक तथा प्रविधिमैत्री तालिमहरूले दक्ष श्रमिक उत्पादन गर्छ।

(घ) सेवा सुविधामा वृद्धि

स्वास्थ्य सेवा, बैंकिङ, सञ्चार, तथा यातायातका सुविधाहरू गाउँसम्म पुग्छन्।

गाउँमा आधुनिक शिक्षालय, अस्पताल, तथा वित्तीय संस्थाहरू स्थापना हुन्छन्।

(ङ) महिला सशक्तीकरण र आर्थिक स्वतन्त्रता

महिला तथा युवाहरू व्यवसाय, उद्योग, तथा सेवा क्षेत्रमा आबद्ध भई आत्मनिर्भर हुन सक्छन्।

ग्रामीण क्षेत्रमा महिला उद्यमशीलताको विकास भई महिला सशक्तीकरणमा सहयोग पुग्छ।

२. नकारात्मक परिवर्तनहरू

(क) ग्रामीण क्षेत्रबाट बसाइँसराइको वृद्धि

काम तथा सुविधाको खोजीमा मानिसहरू गाउँबाट सहरतर्फ सर्ने हुँदा गाउँमा श्रमिक अभाव हुन सक्छ।

उत्पादनशील जनशक्ति गाउँबाट पलायन हुँदा स्थानीय विकास प्रभावित हुन सक्छ।

(ख) कृषि उत्पादनमा ह्रास

युवाहरू रोजगारीको खोजीमा सहर जान थालेपछि गाउँमा कृषि कर्म गर्ने जनशक्ति कम हुन्छ।

खेतियोग्य जमिन प्रयोगविहीन हुन जान्छ, जसले गर्दा खाद्य सुरक्षामा असर पर्न सक्छ।

(ग) स्थानीय संस्कृतिमा ह्रास

आधुनिक शहरी प्रभावका कारण परम्परागत कृषि, हस्तकला, तथा संस्कृतिक गतिविधिहरू घट्दै जान्छन्।

गाउँका मानिसहरूले आफ्ना मौलिक भाषा, भेषभूषा, र संस्कार छोड्न सक्छन्।

(घ) आर्थिक असमानता

सहरका धनी व्यक्तिहरू गाउँमा उद्योग तथा व्यापार खोल्दा स्थानीय साना व्यापारीहरू प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्ने अवस्थामा पुग्छन्।

गरिब तथा अशिक्षित ग्रामीण जनसंख्या सहरमा न्यून श्रम मूल्यमा काम गर्न बाध्य हुन सक्छन्।

(ङ) पर्यावरणीय असर

ग्रामीण क्षेत्रबाट सहरमा मानिसहरूको चाप बढ्दा प्रदूषण, फोहोरमैला व्यवस्थापन, र ट्राफिक जाम जस्ता समस्याहरू बढ्न सक्छन्।कृषि जमिन मासिँदै जाँदा खाद्य संकट उत्पन्न हुन सक्छ।

गाउँ सहर सम्बन्धले जीविकोपार्जन शैलीमा सकारात्मक र नकारात्मक दुवै प्रकारका परिवर्तनहरू ल्याउँछ। यदि यस सम्बन्धलाई सन्तुलित रूपमा व्यवस्थापन गर्न सकिएमा दिगो विकास सम्भव छ। सरकारले ग्रामीण क्षेत्रको पूर्वाधार, कृषि, र लघु उद्यमहरूको प्रवर्द्धन गरेमा गाउँबाट सहरमा बसाइँसराइको प्रवृत्ति घटाउन सकिन्छ। यसरी, गाउँ र सहर बीचको सन्तुलित सम्बन्धले समग्र राष्ट्रको आर्थिक तथा सामाजिक उन्नतिमा योगदान पुर्‍याउँछ।