कक्षा १२ एकाइ ११ पाठ ४ "शिक्षामा समुदायको सहभागिता"

 कक्षा १२ एकाइ ११ पाठ ४ "शिक्षामा समुदायको सहभागिता"

1. प्रश्न: समुदायको सहभागिता भन्नाले के बुझिन्छ?

उत्तर: समुदायका सदस्यहरू निर्णय, कार्यान्वयन,अनुगमन, मूल्याङ्कन, निरन्तरता र संरक्षणमा सक्रिय रूपमा सहभागी हुनु।

2. प्रश्न: राणा शासनकालमा विद्यालयहरूको विकास नहुनुको एक कारण के थियो?

उत्तर: सरकारी अनुदानको अभाव र समुदायको सहयोग नहुनु।

3. प्रश्न: शिक्षाले समुदायको विकासमा कसरी भूमिका खेल्छ?

उत्तर: शिक्षाले समुदायमा जवाफदेहिता र पारदर्शिता कायम गर्न मद्दत गर्छ।

4. प्रश्न: शिक्षाको विकासमा समुदायले के कस्तो भूमिका खेल्न सक्छ?

उत्तर: भौतिक, शैक्षिक र व्यवस्थापकीय कार्यमा आर्थिक, भौतिक तथा मानवीय सहयोग प्रदान गर्नु।

5. प्रश्न: समुदायले विद्यालयका कार्यक्रमहरूमा कसरी सहयोग गर्न सक्छ?

उत्तर: घरको वातावरण सुधार गरेर र अभिभावकहरूलाई सचेत बनाएर।

6. प्रश्न: विद्यालय र घरबीचको सम्बन्ध कसरी सुदृढ गर्न सकिन्छ?

उत्तर: प्रभावकारी सञ्चार सम्बन्ध कायम गरेर।

7. प्रश्न: विद्यार्थीहरूको सिकाइमा समुदायको योगदान के हुन सक्छ?

उत्तर: गृहकार्य र परियोजना कार्यमा सूचना र विचार प्रदान गरेर।

8. प्रश्न: शिक्षालयको निर्णय प्रक्रियामा अभिभावकहरूको भूमिका के हो?

उत्तर: अभिभावकहरूलाई निर्णय प्रक्रियामा सहभागी गराउनु।

9. प्रश्न: समुदायका स्रोत, साधन र सेवाहरूलाई विद्यालयसँग कसरी एकीकृत गर्न सकिन्छ?

उत्तर: तीनको पहिचान गरी विद्यालयका कार्यक्रमसँग समायोजन गरेर।

10. प्रश्न: शिक्षामा समुदायको सहभागिताले के फाइदा पुर्‍याउँछ?

उत्तर: शैक्षिक गुणस्तर सुधार र सामाजिक विकासमा टेवा पुर्‍याउँछ।

छोटो उत्तर दिनुहोस

 शिक्षाको विकासमा समुदाय तथा सरकारको भूमिका वारेमा छोटो चर्चा गर्नुहोस

शिक्षाको विकासमा सरकार र समुदाय दुवैको भूमिका महत्त्वपूर्ण छ। सरकार नीतिगत योजना, बजेट तथा पूर्वाधार उपलब्ध गराउने निकाय हो भने समुदाय प्रत्यक्ष सहभागिता, स्रोत-साधन तथा सहयोगी वातावरण सिर्जना गर्ने महत्वपूर्ण पक्ष हो।

1. समुदायले विद्यालयको भौतिक तथा आर्थिक सहयोग गर्न सक्छ।

2. विद्यार्थीहरूको अनुशासन, सिकाइ वातावरण सुधार गर्न प्रत्यक्ष रूपमा संलग्न रहन्छ।

3. शिक्षामा स्थानीय आवश्यकता तथा संस्कृति समावेश गर्न सकिन्छ।

4. गुणस्तरीय शिक्षा कायम गर्न अभिभावकहरूको सक्रिय भूमिका रहन्छ।

सरकारको भूमिका बढी महत्त्वपूर्ण छ भन्ने पक्षमा:

1. सरकारले शिक्षाका लागि नीति निर्माण तथा बजेट व्यवस्थापन गर्छ।

2. विद्यालय सञ्चालनका लागि जनशक्ति तथा आवश्यक सामग्री उपलब्ध गराउँछ।

3. शिक्षाको गुणस्तर सुधारका लागि प्रशिक्षण तथा अनुसन्धानको व्यवस्था गर्छ।

4. शिक्षा सबैका लागि समान र उपलब्ध गराउन कानुनी संरचना विकास गर्छ।

शिक्षाको विकासमा समुदायको भूमिका कस्तो हुन्छ? व्याख्या गर्नुहोस्।

शिक्षा समाजको मेरुदण्ड हो, जसको विकासमा सरकार, विद्यालय, शिक्षक, विद्यार्थी तथा समुदायका सदस्यहरूको महत्त्वपूर्ण भूमिका रहन्छ। समुदायले शिक्षाको विकासमा विविध तरिकाले योगदान पुर्‍याउन सक्छ, जसलाई निम्नानुसार व्याख्या गर्न सकिन्छ:

१. भौतिक सहयोग

समुदायले विद्यालयको पूर्वाधार सुधार गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। विद्यालय भवन निर्माण, मर्मत, खेलमैदान, पुस्तकालय, शौचालय, खानेपानी लगायतका भौतिक सुविधाहरूको व्यवस्थापनमा समुदायको प्रत्यक्ष संलग्नता आवश्यक हुन्छ।

२. आर्थिक सहयोग

विद्यालय सञ्चालन तथा सुधारका लागि आर्थिक स्रोतको आवश्यकता पर्छ। समुदायका सदस्यहरूले चन्दा, श्रमदान, स्थानीय निकाय वा गैरसरकारी संस्थाहरूसँग समन्वय गरी आर्थिक सहयोग जुटाउन सक्छन्।

३. व्यवस्थापकीय भूमिका

विद्यालय व्यवस्थापन समितिमा समुदायका प्रतिनिधिहरू संलग्न रहन्छन्। तिनीहरूले विद्यालयको नीति निर्माण, अनुगमन, मूल्याङ्कन तथा सुधारका कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न सहयोग गर्छन्।

४. विद्यार्थीको सिकाइ सुधारमा सहयोग

समुदायले विद्यार्थीहरूको सिकाइ सुधारका लागि सकारात्मक वातावरण सिर्जना गर्न सक्छ। अभिभावकहरूले घरमै अध्ययनको उचित वातावरण प्रदान गर्नुपर्छ भने समाजले प्रोत्साहन दिनुपर्छ।

५. सामाजिक तथा नैतिक शिक्षा प्रदान गर्ने

समुदायले नैतिक शिक्षा, सामाजिक मुल्य–मान्यताको प्रसार तथा व्यवहारिक ज्ञान प्रदान गर्न सक्छ। विद्यार्थीहरूले समुदायबाटै समाजोपयोगी सीप सिक्ने अवसर प्राप्त गर्छन्।

६. शिक्षकहरूसँग समन्वय

समुदायले शिक्षकहरूसँग निरन्तर सम्पर्क राखेर विद्यालयको गुणस्तर सुधार गर्न सकिन्छ। शिक्षकहरूको दक्षता विकासका लागि आवश्यक स्रोत-साधन उपलब्ध गराउन पनि समुदायले भूमिका खेल्न सक्छ।

७. बालबालिकालाई विद्यालय पठाउने प्रेरणा दिने

समुदायका सदस्यहरूले निरक्षरता उन्मूलन तथा सबै बालबालिकालाई विद्यालयमा भर्ना गराउने अभियानमा सक्रिय भूमिका खेल्नुपर्छ। विशेष गरी विपन्न तथा सीमान्तकृत वर्गका बालबालिकालाई शिक्षामा पहुँच दिलाउन समुदायले पहल गर्नुपर्छ।

समुदायको सक्रिय सहभागिताबिना शिक्षाको दिगो विकास सम्भव छैन। शिक्षाको गुणस्तर सुधार, भौतिक तथा व्यवस्थापकीय सुधार, विद्यार्थीहरूलाई उत्प्रेरित गर्ने कार्यमा समुदायको महत्त्वपूर्ण योगदान रहन्छ।

प्रश्न ६: शिक्षाको विकासमा समुदायले पुर्याउन सक्ने  योगदानबारे चर्चा गर्नुहोस्।

समुदाय शिक्षाको अभिन्न अंग हो। विद्यालयलाई सबल, समृद्ध र प्रभावकारी बनाउन समुदायका सदस्यहरूले विभिन्न प्रकारका योगदान गर्न सक्छन्। शिक्षाको विकासमा समुदायले निम्नानुसार योगदान पुर्‍याउन सक्छ:

१. विद्यालयको भौतिक विकासमा योगदान

विद्यालय भवन निर्माण तथा मर्मतमा सहयोग गर्ने।

विद्यार्थीहरूका लागि आवश्यक सामग्री (डेस्क, बेन्च, पुस्तक, कापी, ल्याब उपकरण) उपलब्ध गराउने।

पुस्तकालय, कम्प्युटर लैब, विज्ञान प्रयोगशाला आदि निर्माण तथा सुधार गर्ने।

२. आर्थिक सहयोग

विद्यार्थीहरूका लागि छात्रवृत्तिको व्यवस्था गर्ने।

विद्यालयका अतिरिक्त क्रियाकलापहरूका लागि आर्थिक सहयोग गर्ने।

शिक्षालयमा कोष स्थापन गरी दीर्घकालीन लगानी गर्ने।

३. शिक्षक तथा विद्यालय व्यवस्थापनमा सहयोग

शिक्षक नियुक्ति, तालीम तथा मूल्याङ्कनमा भूमिका खेल्ने।

विद्यालय व्यवस्थापन समितिमा सक्रिय भई नीति निर्माणमा योगदान गर्ने।

शिक्षक र अभिभावकबीच समन्वय गरी सिकाइ सुधार गर्ने उपायहरू अपनाउने।

४. सिकाइ वातावरण सुधार गर्ने

घर तथा समुदायमा सिकाइमैत्री वातावरण सिर्जना गर्ने।

विद्यार्थीहरूलाई विद्यालय पठाउने प्रेरणा दिने।

बालबालिकालाई कक्षा बाहिर पनि उपयोगी सीप सिकाउने (उद्यमशिलता, संस्कृतिक गतिविधि, सामाजिक सेवा, आदि)।

५. सामाजिक जागरूकता तथा चेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन

निरक्षरता उन्मूलन अभियान सञ्चालन गर्ने।

बाल विवाह, जातीय भेदभाव, लैंगिक असमानता आदि समस्याहरूको न्यूनीकरण गर्दै समतामूलक शिक्षा सुनिश्चित गर्ने।

शिक्षाको अधिकारबारे अभिभावकहरूलाई सचेत गराउने।

६. विद्यालयको नीति तथा कार्यक्रम निर्माणमा संलग्न हुने

शिक्षालाई स्थानीय आवश्यकता अनुसार परिमार्जन गर्न सुझाव दिने।

विद्यालयमा लागू गरिने नियम तथा नीति निर्माणमा समुदायको प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्ने।

७. विद्यार्थीहरूलाई विभिन्न अवसर उपलब्ध गराउने

सीपमूलक तालिम तथा कार्यशालाहरू आयोजना गर्ने।

विद्यार्थीहरूलाई स्थानीय उद्योग, कृषि, व्यापार तथा अन्य व्यावसायिक क्षेत्रमा अवलोकन भ्रमण गराउने।

सांस्कृतिक, खेलकुद तथा अन्य अतिरिक्त क्रियाकलापहरूमा सहभागी गराउने।

समुदाय शिक्षाको एउटा महत्त्वपूर्ण अभिभावक हो। विद्यालयलाई आर्थिक, भौतिक, व्यवस्थापकीय, सामाजिक तथा नैतिक रूपमा बलियो बनाउन समुदायले पुर्‍याउने योगदान अत्यन्त महत्त्वपूर्ण हुन्छ। शिक्षालाई प्रभावकारी बनाउन समुदाय र विद्यालयबीचको सशक्त सहकार्य अनिवार्य छ।