GO TO HOME PAGE FORUM FOR SOCIAL STUDIES

---

 एकाइ ८  कक्षा १२  पाठ१  सरकारको गठन प्रकृया नेपालको शासन प्रणालीको परिचय: नेपाल संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हो। २०६५ सालमा राजतन्त्र अन्त्य भई नेपाल गणतन्त्रमा रूपान्तरण भएको हो। देशमा संघीय प्रणाली लागू भएको छ, जसमा तीन तहका सरकार छन्— संघीय, प्रदेश, र स्थानीय। नेपालको संविधान, २०७२ अनुसार, देशमा बहुदलीय प्रणाली, जनप्रतिनिधिहरूको शासन, र समावेशी लोकतन्त्र लागू गरिएको छ। राष्ट्राध्यक्षको व्यवस्था: नेपालको राष्ट्राध्यक्ष राष्ट्रपति हुन्, जो देशको प्रमुख प्रतीकात्मक पदाधिकारी हुन्। राष्ट्रपति कार्यकारी प्रमुख होइनन्, तर संवैधानिक परम्पराहरू पालन गर्दै देशको एकता र अखण्डताको प्रतीकका रूपमा रहन्छन्। राष्ट्रपति संसदद्वारा निर्वाचित हुन्छन्। राष्ट्रपतिको निर्वाचनका लागि फरक-फरक लिङ्ग वा समुदायका प्रतिनिधित्वलाई प्राथमिकता दिइन्छ। राष्ट्रपतिले सरकारको सिफारिसमा संवैधानिक दायित्वहरू पूरा गर्छन्। राष्ट्रपतिको भूमिका अधिकतर औपचारिक र संवैधानिक सीमामा सीमित छ यसरी, नेपालमा कार्यकारी अधिकार प्रधानमन्त्रीसँग भए पनि राष्ट्रपति राष्ट्रको सम्मानजनक प्रतीक हुन्। संङ्घिय सरकार गठन प्...

 एकाइ ७ पाठ ६ कक्षा १२ समतामूलक समाज भनेको सामाजिक, आर्थिक, र राजनीतिक रूपले सबै व्यक्तिलाई समान अवसर र अधिकार प्रदान गर्ने समाज हो। यस समाजमा जात, लिंग, धर्म, आर्थिक स्थिति, वा अन्य कुनै आधारमा विभेद हुँदैन। समतामूलक समाजको मुख्य उद्देश्य सबै मानिसलाई न्याय, समानता, र सम्मानको वातावरणमा बाँच्न पाउने अधिकार सुनिश्चित गर्नु हो। समतामूलक समाज एक आदर्श समाज हो, जहाँ सबै नागरिकले समान अवसर, अधिकार, र सम्मान प्राप्त गर्छन्। यस समाजको स्थापना गर्नका लागि शिक्षा, कानूनी सुधार, र सामाजिक सचेतना महत्त्वपूर्ण हुन्छ। समतामूलक समाज निर्माणले सामाजिक न्याय, शान्ति, र दिगो विकासमा ठूलो योगदान पुर्‍याउँछ। समतामूलक समाजको विशेषताहरू 1. सामाजिक समानता: सबै जात, धर्म, लिंग, र समुदायका व्यक्तिहरूलाई समान रूपमा व्यवहार गरिन्छ। जातीय भेदभाव, लैंगिक असमानता, र धार्मिक विभेदजस्ता समस्याहरू अन्त्य गरिन्छ। 2. आर्थिक समानता: सबै नागरिकलाई समान आर्थिक अवसर प्रदान गरिन्छ। गरिबी घटाउने, रोजगारका समान अवसर सिर्जना गर्ने, र स्रोतसाधनको समान वितरणमार्फत आर्थिक असमानता हटाउन प्रयास गरिन्छ। 3. शिक्षा र स्वास्थ्यमा ...

 एकाइ ७ पाठ ५ कक्षा १२ नेपालको धार्मिक तथा क्षेत्रीय पहिचान विभिन्न सांस्कृतिक, धार्मिक, प्राकृतिक, र ऐतिहासिक विशेषताहरूमा आधारित छ। यहाँ नेपालको मुख्य धार्मिक र क्षेत्रीय पहिचानहरू उल्लेख गरिएको छ: धार्मिक पहिचान: 1. हिन्दु धर्मको केन्द्र: नेपाल हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको लागि पवित्र स्थान हो। पशुपतिनाथ, मुक्तिनाथ, गोरखनाथ लगायतका मन्दिरहरूले हिन्दु धर्ममा नेपालको महत्त्व झल्काउँछ। गौतम बुद्धको जन्मस्थल: लुम्बिनी, जो युनेस्को विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत छ, गौतम बुद्धको जन्मस्थल भएकाले नेपाललाई बौद्ध धर्मावलम्बीहरूको लागि पनि पवित्र स्थल बनाएको छ। धार्मिक सहिष्णुता: नेपाल बहुधार्मिक देश हो। यहाँ हिन्दु, बौद्ध, इस्लाम, किराँत, ख्रीष्टियन लगायतका धर्मावलम्बीहरू शान्तिपूर्ण रूपमा सह-अस्तित्वमा छन्। नेपालका मुख्य धर्महरु हिन्दु धर्म हिन्दु धर्मलाई पुरानो र सनातन धर्म मानिन्छ। यसमा योग, प्राणायाम, ज्योतिषशास्त्र, वास्तुशास्त्र जस्ता विभिन्न ज्ञान र संस्कृतिलाई महत्त्व दिइन्छ। हिन्दु धर्मका आधारभूत ग्रन्थहरूमा वेद, पुराण, उपनिषद्, रामायण, महाभारत र गीता समावेश छन्। स्मृति ग्रन्थहरूमा मनुस्...

 एकाइ ७ पाठ २ कक्षा१२ १. लिङ्ग र लैङ्गिकता लिङ्ग (Sex): जैविक आधारमा पुरुष र महिलाको पहिचान। जन्मजात अंग, हर्मोन, र गुणसूत्रको आधारमा निर्धारण गरिन्छ। यो प्राकृतिक हो र परिवर्तन गर्न सकिंदैन। लैङ्गिकता (Gender): सामाजिक, सांस्कृतिक, र व्यवहारजन्य आधारमा पुरुष, महिला, वा अन्य लैङ्गिक पहिचान। यो समय र समाज अनुसार परिवर्तनशील हुन्छ। २. महिला, पुरुष, लैङ्गिक अल्पसंख्यक र सामाजिक लैङ्गिकता सामाजिक लैङ्गिकता (Gender Roles) भन्नाले महिलालाई कोमल, पुरुषलाई बलियो, र लैङ्गिक अल्पसंख्यकलाई पन्छाउने संस्कारले बनाएको भूमिका र अपेक्षालाई जनाउँछ। महिलाहरूलाई घरायसी काममा सीमित राख्ने, पुरुषलाई आर्थिक उत्तरदायित्व दिने, र अल्पसंख्यकलाई अस्वीकार गर्ने प्रवृत्तिहरू समाजमा देखिन्छ। ३. लैङ्गिक सवालको अवधारणा लैङ्गिक सवालले समाजमा लैङ्गिक असमानताका कारण उत्पन्न समस्याहरूको अध्ययन र समाधानमा जोड दिन्छ। यसले अधिकार, समानता, न्याय, र अवसरको पहुँच सुनिश्चित गर्न महिलासँगै पुरुष र लैङ्गिक अल्पसंख्यकलाई पनि समेट्नुपर्ने कुरा उठान गर्छ। ४. बेइजिङ घोषणापत्रले निर्धारण गरेका महिला सरोकारका क्षेत्रहरू 1995 मा भए...

 एकाइ ७ पाठ ३ कक्षा १२ १. लैङ्गिक समावेशिताको परिचय लैङ्गिक समावेशिता भन्नाले महिला, पुरुष, लैङ्गिक अल्पसंख्यक लगायत सबैलाई समाजका हरेक क्षेत्रमा समान अवसर र सहभागिताको सुनिश्चितता गर्ने प्रक्रियालाई जनाउँछ। यसले लैङ्गिक असमानता अन्त्य गर्दै सबैलाई समान अधिकार, सम्मान, र पहिचान दिलाउन ध्यान केन्द्रित गर्छ। लक्ष्य: लैङ्गिक समानता स्थापना। हरेक व्यक्ति आफ्नो क्षमता अनुसार समाजमा योगदान पुर्याउन पाउने व्यवस्था। भेदभावमुक्त समाजको निर्माण। २. लैङ्गिक समावेशिताको विकासमा योगदान दिने मुख्य व्यक्ति मेरि वोल्स्टनक्राफ्ट (Mary    Wollstonecraft): पहिलो पटक महिलाको अधिकारका लागि आवाज उठाउने विचारक। उनले "A Vindication of the Rights of Woman" पुस्तक लेखेर शिक्षामा महिलाको समान अधिकारको वकालत गरिन्। एम्मेलिन प्यान्कहर्स्ट (Emmeline Pankhurst): ब्रिटेनमा महिला मताधिकार आन्दोलनकी अगुवा। उनले महिलाको राजनीतिक अधिकार सुनिश्चित गर्न योगदान पुर्याइन्। सिमोन द बोउवार (Simone de Beauvoir): "The Second Sex" लेखेर महिला सशक्तीकरण र लैङ्गिक समानताका लागि बौद्धिक आधार प्रदान गरिन्। ३. पहिल...

 एकाइ ७ पाठ ४ कक्षा १२ अपाङ्गता र समावेसिकरण अपाङ्गताको परिचय अपाङ्गता भन्नाले जन्मजात वा पछि प्राप्त विभिन्न शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक वा इन्द्रियसम्बन्धी कमजोरी जसले व्यक्तिको दैनिक जीवनमा कठिनाइ उत्पन्न गर्छ, त्यसलाई जनाउँछ। अपाङ्गता भएका व्यक्ति समाजमा अन्य व्यक्तिहरू जस्तै अवसर र पहुँचको हकदार भए पनि प्रायः उपेक्षा, भेदभाव र सीमित स्रोतका कारण चुनौतीहरूको सामना गर्न बाध्य हुन्छन्।यस्ता व्यक्तिहरूलाई आत्मसम्मान र समान अवसर प्रदान गर्दै, उनीहरूको लागि अनुकूल वातावरण सिर्जना गर्नु समाजको दायित्व हो। ‘अपाङ्गता भएका र आर्थिक रूपमा विपन्न नागरिकलाई कानुनबमोजिम निःशुल्क उच्च शिक्षा पाउने हक हुनेछ। दृष्टिविहीन नागरिकलाई ब्रेललिपि तथा बहिरा र स्वर र बोलाइसम्बन्धी अपाङ्गता भएका नागरिकलाई सांकेतिक भाषाका माध्यमबाट कानुनबमोजिम निःशुल्क शिक्षा पाउने हक हुनेछ। अपाङ्गता भएका नागरिकलाई विविधताको पहिचानसहित मर्यादा र आत्मसम्मानपूर्वक जीवनयापन गर्ने तथा सार्वजनिक सेवा र सुविधामा समान पहुँच हुने व्यवस्था हुनेछ। नेपालको संविधान “तसर्थ अन्धा, अपाङ्ग, बहिरा तथा सुस्त मनस्थित भएका व्यक्तिलाई नेपालभरि...