Skip to main content

Posts

Showing posts from 2025

एकाइ ७ पाठ १ कक्षा १२ वर्ग र सामाजिक रुपान्तरण

  एकाइ ७ पाठ १ कक्षा १२ वर्ग र सामाजिक रुपान्तरण सामाजिक वर्ग भन्नाले समाजभित्र रहेका मानिसहरूको आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, र राजनीतिक स्थितिको आधारमा बनाइएको विभाजनलाई जनाउँछ। सामाजिक वर्ग व्यक्तिहरूको जीवनस्तर, आय, पेशा, शिक्षा, सम्पत्ति, र सामाजिक प्रतिष्ठाका आधारमा छुट्याइन्छ। सामाजिक वर्ग समाजको संरचना र असमानताका कारण उत्पन्न हुने भए पनि यसले मानिसहरूलाई विकास र परिवर्तनतर्फ प्रेरित गर्न सक्छ। सामाजिक वर्गका मुख्य विशेषताहरू: 1. आर्थिक अवस्था: व्यक्तिको आय र सम्पत्ति सामाजिक वर्ग निर्धारण गर्ने प्रमुख आधार हो। 2. शिक्षा र पेशा: व्यक्तिको शिक्षा स्तर र पेशा पनि वर्गीकरणको मापदण्ड हो। 3. सांस्कृतिक अन्तर: वर्ग अनुसार मानिसहरूको रुचि, सोच, र जीवनशैली फरक हुन्छ। 4. सामाजिक प्रतिष्ठा: कुनै वर्गले समाजमा बढी मान्यता र सम्मान पाउँछ भने केही वर्गलाई कमजोर मानिन्छ। 5. विभाजनको प्रभाव: सामाजिक वर्गले मानिसको जीवनको अवसर, पहुँच, र निर्णय प्रक्रियामा प्रभाव पार्छ। सामाजिक वर्गका प्रकारहरू: 1. उच्च वर्ग: धन, शक्ति, र प्रतिष्ठा भएको वर्ग। 2. मध्यम वर्ग: सामान्य आय र साधन भएका मानिसहरूको ...

एकाइ ८ पाठ ३ कक्षा १२ नागरिक अधिकार र कर्तव्य

 एकाइ ८ पाठ ३ कक्षा १२ नागरिक अधिकार र कर्तव्य नागरिक अधिकार र कर्तव्य कुनै पनि देशको नागरिकले गर्ने कानूनी, सामाजिक, र नैतिक अधिकार तथा पालन गर्नुपर्ने जिम्मेवारी हुन्। यो राज्य र नागरिकबीचको सम्बन्धलाई परिभाषित गर्ने मुख्य आधार हो। नागरिक अधिकारको परिचय: नागरिक अधिकार भनेको कुनै पनि देशको नागरिकले संविधानद्वारा प्रदत्त स्वतन्त्रता र सुरक्षा हुन्। यी अधिकारहरूले नागरिकलाई सम्मानजनक जीवनयापन गर्न र राज्यका स्रोतहरू उपयोग गर्न सुनिश्चितता दिन्छ। मुख्य नागरिक अधिकार: 1. जीवनको अधिकार: सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने अधिकार। 2. स्वतन्त्रताको अधिकार: विचार, वाक स्वतन्त्रता, र आफ्नो धर्म मान्ने स्वतन्त्रता। 3. शिक्षा र स्वास्थ्यको अधिकार: गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा पहुँच। 4. समानताको अधिकार: जात, धर्म, लिङ्ग, भाषा आदिमा भेदभावरहित व्यवहार। 5. कानूनी सुरक्षा पाउने अधिकार: न्यायिक प्रणालीमार्फत न्यायको पहुँच। नागरिक कर्तव्यको परिचय: नागरिक कर्तव्य भनेको देशको कानुन, परम्परा, र समाजको हितका लागि नागरिकले पालना गर्नुपर्ने जिम्मेवारी हो। मुख्य नागरिक कर्तव्य: 1. कानुनको पालना गर्नु: राज्य...

एकाइ ८ पाठ २ कक्षा १२ सरकारका काम कर्तव्य र अधिकार

 एकाइ ८ पाठ २ कक्षा १२ सरकारका काम कर्तव्य र अधिकार नेपालको संविधानले संघीय, प्रदेश, र स्थानीय सरकारका काम, कर्तव्य र अधिकारलाई स्पष्ट रूपमा तोकेको छ। संघीय सरकारले देशभरका कामहरू गर्छ, प्रदेश सरकारले आफ्नो क्षेत्रभित्रका, र स्थानीय सरकारले गाउँपालिका वा नगरपालिकाभित्रका काम गर्छ। पाँचवटा अनुसूचीमार्फत सरकारहरूका अधिकार छुट्याइएको छ। अनुसूची ५ संघीय सरकारका अधिकारहरू समेट्छ, अनुसूची ६ प्रदेश सरकारका, र अनुसूची ८ स्थानीय सरकारका अधिकारहरू समेट्छ। अनुसूची ७ ले संघीय र प्रदेश सरकारको साझा अधिकार तोकेको छ, जहाँ दुवै सरकारले कानुन बनाउन सक्छन्। संघीय सरकारका एकल अधिकारहरू  नेपालको संविधानको अनुसूची ५ मा उल्लेख गरिएका छन्, निम्न प्रकारका छन्: 1. रक्षा र राष्ट्रिय सुरक्षा: सेना सञ्चालन, रक्षा नीति निर्माण, र सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने काम। 2. विदेश नीति र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध: अन्य देशहरूसँग कूटनीतिक सम्बन्ध, सन्धि-सम्झौता गर्ने अधिकार। 3. सार्वजनिक वित्त र बजेट व्यवस्थापन: संघीय सरकारको बजेट बनाउने, राष्ट्रिय कर उठाउने र त्यसको वितरण। 4. न्यायपालिका: सर्वोच्च अदालत, उच्च अदालतको व्य...

एकाइ ६ पाठ ८ कक्षा१२ आधुनिक कालको अर्थतन्त्र, कानुन, सस्कृती र कलाकौशल

 एकाइ ६ पाठ ८ कक्षा१२ आधुनिक कालको अर्थतन्त्र, कानुन, सस्कृती र कलाकौशल १. अर्थतन्त्रको विकास पृथ्वीनारायण शाहको काल (वि.सं. १७७९-१८३१) एकीकृत अर्थतन्त्रको थालनी साना-साना राज्यहरूलाई गोरखामा एकत्रित गरी नेपाल एकीकृत बनाइयो ।व्यापारिक नीतिमा स्वदेशी उत्पादनलाई प्राथमिकता दिइयो। "अरूका माल खानु हुँदैन, आफ्ना माल बेच्नु पर्दछ" भन्ने नीतिले अर्थतन्त्रलाई आत्मनिर्भर बनाउन खोजियो। काठमाण्डू उपत्यका व्यापारिक केन्द्र थियो, जहाँ भारत र तिब्बतसँगको व्यापारले ठूलो योगदान पुर्‍यायो। १. बहादुर शाह (वि.सं. १८३१-१८५५) पृथ्वीनारायण शाहका कान्छा छोरा बहादुर शाहले नेपालको एकीकरण अभियानलाई अघि बढाउँदै आर्थिक सुधारका लागि थुप्रै प्रयास गरेका थिए। अर्थतन्त्र र आर्थिक सुधार: 1. व्यापार र राजस्वको विस्तार: नेपाल एकीकरणपछि तराईका उपजाऊ भूभागलाई करसंग्रहको प्रमुख स्रोत बनाइयो। तिब्बत र भारतसँगको व्यापारलाई निरन्तरता दिए। 2. भन्सार व्यवस्थापन: भारत र तिब्बतबाट हुने आयात-निर्यातमा भन्सार शुल्क लगाएर राजस्व वृद्धि गरियो।उपत्यकालाई व्यापारिक केन्द्रका रूपमा विकसित गर्ने प्रयास भयो। 3. कृषि सुधार: किसान...

एकाइ ६ पाठ ७ कक्षा१२ नेपाल एकीकरण पछिको राज्य सत्ता

 एकाइ ६ पाठ ७ कक्षा१२ नेपाल एकीकरण पछिको राज्य सत्ता नेपाल एकीकरणपछि राज्यको मूल सत्ता शाह वंशको हातमा भए पनि दरबारभित्रको षड्यन्त्र र आन्तरिक विवादले देशको राजनीति अस्थिर रह्यो। एकीकृत नेपालको प्रशासन केन्द्रीकृत थियो, तर आन्तरिक कलहले राष्ट्रको शक्ति कमजोर बनाउँदै लग्यो। बाहादुर शाह र राजेन्द्र लक्ष्मीबीचको झगडा राजेन्द्र लक्ष्मीको भूमिका (1786-1794): पृथ्वीनारायण शाहका छोरा पृथ्वीपतिलाई राजगद्दीमा राखेर रानी राजेन्द्र लक्ष्मीले नेपाल सञ्चालन गरिन्। झगडाको कारण: बाहादुर शाहा (पृथ्वीनारायणका छोरा) र राजेन्द्र लक्ष्मीबीच सत्ता कब्जा गर्न संघर्ष भयो। रानीले बाहादुर शाहालाई राज्यको मामिलामा संलग्न हुन नदिने प्रयास गरिन्। अन्ततः, राजेन्द्र लक्ष्मीको मृत्युपछि बाहादुर शाहा सत्तामा आए। रणबहादुर शाह र बाहादुर शाहबीचको झगडा रणबहादुर शाह (1775-1799): कम उमेरमै राजा भएपछि वास्तविक सत्ता बाहादुर शाहाको हातमा रह्यो। झगडाको कारण: बाहादुर शाहाको संरक्षण सशक्त भए पनि रणबहादुर शाहले सत्तामा पूर्ण नियन्त्रण गर्न चाहन्थे। रणबहादुरले आफ्नो आमा, कान्तिवतीको मृत्युपछि शक्ति केन्द्रित गर्न प्रयास गरे। ...