GO TO HOME PAGE FORUM FOR SOCIAL STUDIES

---

  ८ पाठ ३ कक्षा १२ नागरिक अधिकार र कर्तव्य नागरिक अधिकार र कर्तव्य कुनै पनि देशको नागरिकले गर्ने कानूनी, सामाजिक, र नैतिक अधिकार तथा पालन गर्नुपर्ने जिम्मेवारी हुन्। यो राज्य र नागरिकबीचको सम्बन्धलाई परिभाषित गर्ने मुख्य आधार हो। नागरिक अधिकारको परिचय: नागरिक अधिकार भनेको कुनै पनि देशको नागरिकले संविधानद्वारा प्रदत्त स्वतन्त्रता र सुरक्षा हुन्। यी अधिकारहरूले नागरिकलाई सम्मानजनक जीवनयापन गर्न र राज्यका स्रोतहरू उपयोग गर्न सुनिश्चितता दिन्छ। मुख्य नागरिक अधिकार: 1. जीवनको अधिकार: सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने अधिकार। 2. स्वतन्त्रताको अधिकार: विचार, वाक स्वतन्त्रता, र आफ्नो धर्म मान्ने स्वतन्त्रता। 3. शिक्षा र स्वास्थ्यको अधिकार: गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा पहुँच। 4. समानताको अधिकार: जात, धर्म, लिङ्ग, भाषा आदिमा भेदभावरहित व्यवहार। 5. कानूनी सुरक्षा पाउने अधिकार: न्यायिक प्रणालीमार्फत न्यायको पहुँच। नागरिक कर्तव्यको परिचय: नागरिक कर्तव्य भनेको देशको कानुन, परम्परा, र समाजको हितका लागि नागरिकले पालना गर्नुपर्ने जिम्मेवारी हो। मुख्य नागरिक कर्तव्य: 1. कानुनको पालना गर्नु: राज्यक...

  एकाइ ८ पाठ २ कक्षा १२ सरकारका काम कर्तव्य र अधिकार नेपालको संविधानले संघीय, प्रदेश, र स्थानीय सरकारका काम, कर्तव्य र अधिकारलाई स्पष्ट रूपमा तोकेको छ। संघीय सरकारले देशभरका कामहरू गर्छ, प्रदेश सरकारले आफ्नो क्षेत्रभित्रका, र स्थानीय सरकारले गाउँपालिका वा नगरपालिकाभित्रका काम गर्छ। पाँचवटा अनुसूचीमार्फत सरकारहरूका अधिकार छुट्याइएको छ। अनुसूची ५ संघीय सरकारका अधिकारहरू समेट्छ, अनुसूची ६ प्रदेश सरकारका, र अनुसूची ८ स्थानीय सरकारका अधिकारहरू समेट्छ। अनुसूची ७ ले संघीय र प्रदेश सरकारको साझा अधिकार तोकेको छ, जहाँ दुवै सरकारले कानुन बनाउन सक्छन्। संघीय सरकारका एकल अधिकारहरू  नेपालको संविधानको अनुसूची ५ मा उल्लेख गरिएका छन्, निम्न प्रकारका छन्: 1. रक्षा र राष्ट्रिय सुरक्षा: सेना सञ्चालन, रक्षा नीति निर्माण, र सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने काम। 2. विदेश नीति र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध: अन्य देशहरूसँग कूटनीतिक सम्बन्ध, सन्धि-सम्झौता गर्ने अधिकार। 3. सार्वजनिक वित्त र बजेट व्यवस्थापन: संघीय सरकारको बजेट बनाउने, राष्ट्रिय कर उठाउने र त्यसको वितरण। 4. न्यायपालिका: सर्वोच्च अदालत, उच्च अदालतको...

  एकाइ ६ पाठ ८ कक्षा१२ आधुनिक कालको अर्थतन्त्र, कानुन, सस्कृती र कलाकौशल १. अर्थतन्त्रको विकास पृथ्वीनारायण शाहको काल (वि.सं. १७७९-१८३१) एकीकृत अर्थतन्त्रको थालनी साना-साना राज्यहरूलाई गोरखामा एकत्रित गरी नेपाल एकीकृत बनाइयो ।व्यापारिक नीतिमा स्वदेशी उत्पादनलाई प्राथमिकता दिइयो। "अरूका माल खानु हुँदैन, आफ्ना माल बेच्नु पर्दछ" भन्ने नीतिले अर्थतन्त्रलाई आत्मनिर्भर बनाउन खोजियो। काठमाण्डू उपत्यका व्यापारिक केन्द्र थियो, जहाँ भारत र तिब्बतसँगको व्यापारले ठूलो योगदान पुर्‍यायो। १. बहादुर शाह (वि.सं. १८३१-१८५५) पृथ्वीनारायण शाहका कान्छा छोरा बहादुर शाहले नेपालको एकीकरण अभियानलाई अघि बढाउँदै आर्थिक सुधारका लागि थुप्रै प्रयास गरेका थिए। अर्थतन्त्र र आर्थिक सुधार: 1. व्यापार र राजस्वको विस्तार: नेपाल एकीकरणपछि तराईका उपजाऊ भूभागलाई करसंग्रहको प्रमुख स्रोत बनाइयो। तिब्बत र भारतसँगको व्यापारलाई निरन्तरता दिए। 2. भन्सार व्यवस्थापन: भारत र तिब्बतबाट हुने आयात-निर्यातमा भन्सार शुल्क लगाएर राजस्व वृद्धि गरियो।उपत्यकालाई व्यापारिक केन्द्रका रूपमा विकसित गर्ने प्रयास भयो। 3. कृषि सुधार: क...

  एकाइ ६ पाठ ७ कक्षा१२ नेपाल एकीकरण पछिको राज्य सत्ता नेपाल एकीकरणपछि राज्यको मूल सत्ता शाह वंशको हातमा भए पनि दरबारभित्रको षड्यन्त्र र आन्तरिक विवादले देशको राजनीति अस्थिर रह्यो। एकीकृत नेपालको प्रशासन केन्द्रीकृत थियो, तर आन्तरिक कलहले राष्ट्रको शक्ति कमजोर बनाउँदै लग्यो। बाहादुर शाह र राजेन्द्र लक्ष्मीबीचको झगडा राजेन्द्र लक्ष्मीको भूमिका (1786-1794): पृथ्वीनारायण शाहका छोरा पृथ्वीपतिलाई राजगद्दीमा राखेर रानी राजेन्द्र लक्ष्मीले नेपाल सञ्चालन गरिन्। झगडाको कारण: बाहादुर शाहा (पृथ्वीनारायणका छोरा) र राजेन्द्र लक्ष्मीबीच सत्ता कब्जा गर्न संघर्ष भयो। रानीले बाहादुर शाहालाई राज्यको मामिलामा संलग्न हुन नदिने प्रयास गरिन्। अन्ततः, राजेन्द्र लक्ष्मीको मृत्युपछि बाहादुर शाहा सत्तामा आए। रणबहादुर शाह र बाहादुर शाहबीचको झगडा रणबहादुर शाह (1775-1799): कम उमेरमै राजा भएपछि वास्तविक सत्ता बाहादुर शाहाको हातमा रह्यो। झगडाको कारण: बाहादुर शाहाको संरक्षण सशक्त भए पनि रणबहादुर शाहले सत्तामा पूर्ण नियन्त्रण गर्न चाहन्थे। रणबहादुरले आफ्नो आमा, कान्तिवतीको मृत्युपछि शक्ति केन्द्रित गर्न प्रयास ग...

  एकाइ ८  कक्षा १२  पाठ१  सरकारको गठन प्रकृया नेपालको शासन प्रणालीको परिचय: नेपाल संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हो। २०६५ सालमा राजतन्त्र अन्त्य भई नेपाल गणतन्त्रमा रूपान्तरण भएको हो। देशमा संघीय प्रणाली लागू भएको छ, जसमा तीन तहका सरकार छन्— संघीय, प्रदेश, र स्थानीय। नेपालको संविधान, २०७२ अनुसार, देशमा बहुदलीय प्रणाली, जनप्रतिनिधिहरूको शासन, र समावेशी लोकतन्त्र लागू गरिएको छ। राष्ट्राध्यक्षको व्यवस्था: नेपालको राष्ट्राध्यक्ष राष्ट्रपति हुन्, जो देशको प्रमुख प्रतीकात्मक पदाधिकारी हुन्। राष्ट्रपति कार्यकारी प्रमुख होइनन्, तर संवैधानिक परम्पराहरू पालन गर्दै देशको एकता र अखण्डताको प्रतीकका रूपमा रहन्छन्। राष्ट्रपति संसदद्वारा निर्वाचित हुन्छन्। राष्ट्रपतिको निर्वाचनका लागि फरक-फरक लिङ्ग वा समुदायका प्रतिनिधित्वलाई प्राथमिकता दिइन्छ। राष्ट्रपतिले सरकारको सिफारिसमा संवैधानिक दायित्वहरू पूरा गर्छन्। राष्ट्रपतिको भूमिका अधिकतर औपचारिक र संवैधानिक सीमामा सीमित छ यसरी, नेपालमा कार्यकारी अधिकार प्रधानमन्त्रीसँग भए पनि राष्ट्रपति राष्ट्रको सम्मानजनक प्रतीक हुन्। संङ्घिय सरकार गठ...

  एकाइ ७ पाठ ६ कक्षा १२ समतामूलक समाज भनेको सामाजिक, आर्थिक, र राजनीतिक रूपले सबै व्यक्तिलाई समान अवसर र अधिकार प्रदान गर्ने समाज हो। यस समाजमा जात, लिंग, धर्म, आर्थिक स्थिति, वा अन्य कुनै आधारमा विभेद हुँदैन। समतामूलक समाजको मुख्य उद्देश्य सबै मानिसलाई न्याय, समानता, र सम्मानको वातावरणमा बाँच्न पाउने अधिकार सुनिश्चित गर्नु हो। समतामूलक समाज एक आदर्श समाज हो, जहाँ सबै नागरिकले समान अवसर, अधिकार, र सम्मान प्राप्त गर्छन्। यस समाजको स्थापना गर्नका लागि शिक्षा, कानूनी सुधार, र सामाजिक सचेतना महत्त्वपूर्ण हुन्छ। समतामूलक समाज निर्माणले सामाजिक न्याय, शान्ति, र दिगो विकासमा ठूलो योगदान पुर्‍याउँछ। समतामूलक समाजको विशेषताहरू 1. सामाजिक समानता: सबै जात, धर्म, लिंग, र समुदायका व्यक्तिहरूलाई समान रूपमा व्यवहार गरिन्छ। जातीय भेदभाव, लैंगिक असमानता, र धार्मिक विभेदजस्ता समस्याहरू अन्त्य गरिन्छ। 2. आर्थिक समानता: सबै नागरिकलाई समान आर्थिक अवसर प्रदान गरिन्छ। गरिबी घटाउने, रोजगारका समान अवसर सिर्जना गर्ने, र स्रोतसाधनको समान वितरणमार्फत आर्थिक असमानता हटाउन प्रयास गरिन्छ। 3. शिक्षा र स्वास्थ्...

  एकाइ ७ पाठ ५ कक्षा १२ नेपालको धार्मिक तथा क्षेत्रीय पहिचान विभिन्न सांस्कृतिक, धार्मिक, प्राकृतिक, र ऐतिहासिक विशेषताहरूमा आधारित छ। यहाँ नेपालको मुख्य धार्मिक र क्षेत्रीय पहिचानहरू उल्लेख गरिएको छ: धार्मिक पहिचान: 1. हिन्दु धर्मको केन्द्र: नेपाल हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको लागि पवित्र स्थान हो। पशुपतिनाथ, मुक्तिनाथ, गोरखनाथ लगायतका मन्दिरहरूले हिन्दु धर्ममा नेपालको महत्त्व झल्काउँछ। गौतम बुद्धको जन्मस्थल: लुम्बिनी, जो युनेस्को विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत छ, गौतम बुद्धको जन्मस्थल भएकाले नेपाललाई बौद्ध धर्मावलम्बीहरूको लागि पनि पवित्र स्थल बनाएको छ। धार्मिक सहिष्णुता: नेपाल बहुधार्मिक देश हो। यहाँ हिन्दु, बौद्ध, इस्लाम, किराँत, ख्रीष्टियन लगायतका धर्मावलम्बीहरू शान्तिपूर्ण रूपमा सह-अस्तित्वमा छन्। नेपालका मुख्य धर्महरु हिन्दु धर्म हिन्दु धर्मलाई पुरानो र सनातन धर्म मानिन्छ। यसमा योग, प्राणायाम, ज्योतिषशास्त्र, वास्तुशास्त्र जस्ता विभिन्न ज्ञान र संस्कृतिलाई महत्त्व दिइन्छ। हिन्दु धर्मका आधारभूत ग्रन्थहरूमा वेद, पुराण, उपनिषद्, रामायण, महाभारत र गीता समावेश छन्। स्मृति ग्रन्थहरूमा म...

  एकाइ ७ पाठ २ कक्षा१२ १. लिङ्ग र लैङ्गिकता लिङ्ग (Sex): जैविक आधारमा पुरुष र महिलाको पहिचान। जन्मजात अंग, हर्मोन, र गुणसूत्रको आधारमा निर्धारण गरिन्छ। यो प्राकृतिक हो र परिवर्तन गर्न सकिंदैन। लैङ्गिकता (Gender): सामाजिक, सांस्कृतिक, र व्यवहारजन्य आधारमा पुरुष, महिला, वा अन्य लैङ्गिक पहिचान। यो समय र समाज अनुसार परिवर्तनशील हुन्छ। २. महिला, पुरुष, लैङ्गिक अल्पसंख्यक र सामाजिक लैङ्गिकता सामाजिक लैङ्गिकता (Gender Roles) भन्नाले महिलालाई कोमल, पुरुषलाई बलियो, र लैङ्गिक अल्पसंख्यकलाई पन्छाउने संस्कारले बनाएको भूमिका र अपेक्षालाई जनाउँछ। महिलाहरूलाई घरायसी काममा सीमित राख्ने, पुरुषलाई आर्थिक उत्तरदायित्व दिने, र अल्पसंख्यकलाई अस्वीकार गर्ने प्रवृत्तिहरू समाजमा देखिन्छ। ३. लैङ्गिक सवालको अवधारणा लैङ्गिक सवालले समाजमा लैङ्गिक असमानताका कारण उत्पन्न समस्याहरूको अध्ययन र समाधानमा जोड दिन्छ। यसले अधिकार, समानता, न्याय, र अवसरको पहुँच सुनिश्चित गर्न महिलासँगै पुरुष र लैङ्गिक अल्पसंख्यकलाई पनि समेट्नुपर्ने कुरा उठान गर्छ। ४. बेइजिङ घोषणापत्रले निर्धारण गरेका महिला सरोकारका क्षेत्रहरू 1995 म...

  एकाइ ७ पाठ ३ कक्षा १२ १. लैङ्गिक समावेशिताको परिचय लैङ्गिक समावेशिता भन्नाले महिला, पुरुष, लैङ्गिक अल्पसंख्यक लगायत सबैलाई समाजका हरेक क्षेत्रमा समान अवसर र सहभागिताको सुनिश्चितता गर्ने प्रक्रियालाई जनाउँछ। यसले लैङ्गिक असमानता अन्त्य गर्दै सबैलाई समान अधिकार, सम्मान, र पहिचान दिलाउन ध्यान केन्द्रित गर्छ। लक्ष्य: लैङ्गिक समानता स्थापना। हरेक व्यक्ति आफ्नो क्षमता अनुसार समाजमा योगदान पुर्याउन पाउने व्यवस्था। भेदभावमुक्त समाजको निर्माण। २. लैङ्गिक समावेशिताको विकासमा योगदान दिने मुख्य व्यक्ति मेरि वोल्स्टनक्राफ्ट (Mary    Wollstonecraft): पहिलो पटक महिलाको अधिकारका लागि आवाज उठाउने विचारक। उनले "A Vindication of the Rights of Woman" पुस्तक लेखेर शिक्षामा महिलाको समान अधिकारको वकालत गरिन्। एम्मेलिन प्यान्कहर्स्ट (Emmeline Pankhurst): ब्रिटेनमा महिला मताधिकार आन्दोलनकी अगुवा। उनले महिलाको राजनीतिक अधिकार सुनिश्चित गर्न योगदान पुर्याइन्। सिमोन द बोउवार (Simone de Beauvoir): "The Second Sex" लेखेर महिला सशक्तीकरण र लैङ्गिक समानताका लागि बौद्धिक आधार प्रदान गरिन्। ३. ...

 एकाइ ७ पाठ ४ कक्षा १२ अपाङ्गता र समावेसिकरण अपाङ्गताको परिचय अपाङ्गता भन्नाले जन्मजात वा पछि प्राप्त विभिन्न शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक वा इन्द्रियसम्बन्धी कमजोरी जसले व्यक्तिको दैनिक जीवनमा कठिनाइ उत्पन्न गर्छ, त्यसलाई जनाउँछ। अपाङ्गता भएका व्यक्ति समाजमा अन्य व्यक्तिहरू जस्तै अवसर र पहुँचको हकदार भए पनि प्रायः उपेक्षा, भेदभाव र सीमित स्रोतका कारण चुनौतीहरूको सामना गर्न बाध्य हुन्छन्।यस्ता व्यक्तिहरूलाई आत्मसम्मान र समान अवसर प्रदान गर्दै, उनीहरूको लागि अनुकूल वातावरण सिर्जना गर्नु समाजको दायित्व हो। ‘अपाङ्गता भएका र आर्थिक रूपमा विपन्न नागरिकलाई कानुनबमोजिम निःशुल्क उच्च शिक्षा पाउने हक हुनेछ। दृष्टिविहीन नागरिकलाई ब्रेललिपि तथा बहिरा र स्वर र बोलाइसम्बन्धी अपाङ्गता भएका नागरिकलाई सांकेतिक भाषाका माध्यमबाट कानुनबमोजिम निःशुल्क शिक्षा पाउने हक हुनेछ। अपाङ्गता भएका नागरिकलाई विविधताको पहिचानसहित मर्यादा र आत्मसम्मानपूर्वक जीवनयापन गर्ने तथा सार्वजनिक सेवा र सुविधामा समान पहुँच हुने व्यवस्था हुनेछ। नेपालको संविधान “तसर्थ अन्धा, अपाङ्ग, बहिरा तथा सुस्त मनस्थित भएका व्यक्तिलाई नेपालभरि...

    सेट ४:  समूह क अति सक्षिप्त उत्तरात्मक प्रश्नहरू : १. जीवनोपयोगी शिक्षामा प्रयोग हुने कुनै दुई सिपहरू प्रस्तुत गर्नुहोस् । २. सर्च इन्जिन भनेको के हो? एक वाक्यमा लेख्नुहोस् । ३. टोलीकार्यबाट नेतृत्व सिप विकास गर्भ कसरी मद्दत पुगेको हुन्छ ? प्रस्तुत गर्नुहोस् । ४. सामाजिक सञ्जालको प्रयोग गर्दा के कस्तो साइवर नैतिकता तपाईंले प्रर्दशन गर्नुहुन्छ ? दुईओटा उदाहरण प्रस्तुत गर्नुहोस् । ५. बहुसांस्कृतिकता भनेको के हो ? ६. तपाईं इटालीको व्यवसायिक कृषक हुनुभएको भए फलफूल खेती किन गर्नुहुन्थ्यो ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस् । ७. नेपालको वर्तमान संविधानका कुनै दुई राजनीतिक विशेषताहरू उल्लेख गर्नुहोस् । ८. होमोयोप्याथी कस्तो चिकित्सा पद्धति हो ? ९. कर आय र गैरकर आयबिच कुनै एक फरक लेख्नुहोस् १०. तपाईं सङ्घीय सरकारको अर्थमन्त्री भएको भए विप्रेषणको सदुपयोग गर्न के कस्तो कार्यक्रम 

  सेट ३ समूह क अति सङ्क्षिप्त उत्तरात्मक प्रश्नहरू :(११×१=११) १.सामाजिक अध्ययनमा प्रयोग हुने कुनै दुई सिपहरू प्रस्तुत गर्नुहोस् । सकिन्छ ? आफ्ना साथीलाई कुनै पांचओटा सुझावहरू प्रस्तुत गर्नुहोस् । २.ब्राउजर भन्नाले के बुझिन्छ ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस् । ३.दोहोरो सञ्चार हुन नसक्दा के प्रभाव पर्न सक्छ ? लेख्नुहोस्  ४. अपेक्षा गरिएअनुरुप उपलब्धि हासिल नभएको अवस्थामा हुने तनावलाई तपाईं कसरी व्यवस्थापन गर्नुहुन्छ ? ५. पूँजीवादी समाजको परिभाषा उल्लेख गर्नुहोस् । ६. वातावरण संरक्षण कार्यमा तपाईंले निर्वाह गरेको भूमिका प्रस्तुत गर्नुहोस्  ७. संविधानमा प्रस्तावना भनेको के हो ८. प्राणायाम गर्दा मानव स्वास्थ्यलाई हुने कुनै दुई लाभ उल्लेख गर्नुहोस् । ९. चालु खर्च र पूँजीगत खर्चबिचको एक फरक लेख्नुहोस् १०. तपाईं सङ्घीय सरकारको स्वास्थ्य तथा जनसङ्ख्यामन्त्री भएको भए नेपालमा जनसङ्ख्या व्यवस्थापन गर्न के रणनीति तय गर्नुहुन्थ्यो ? लेख्नुहोस् । ११. विप्रेषणबाट नेपाली अर्थतन्त्रमा के कस्तो सहयोग पुगेको छ ?लेख्नुहोस् । समूह ख सङ्क्षिप्त उत्तरात्मक प्रश्नहरू : (८×५=४०) १२. माइक्रोसफ्ट वर्ड (Micro...

  समूह क तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस् : १. जीवनोपयोगी शिक्षा भनेको के हो ? २. सामाजिक अध्ययन र सामाजिक विज्ञानविचको कुनै एक भिन्नता लेख्नुहोस् । ३. तनावमा परेको नजिकको साथीलाई तनाव व्यवस्थापन गर्ने कुनै एक सुझाव दिनुहोस् । ४. परियोजना कार्य गर्ने सिलसिलामा समुदायका व्यक्तिहरूसँग कसरी कुराकानी सुरू गर्नुहुन्छ ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस् । ५. आधुनिक मानवको पुर्खा कसलाई मानिन्छ ? ६. तपाईं बस्ने पर्यावरणीय क्षेत्रमा अनुकूलन हुन तपाईले गर्नुभएका कुनै दुईओटा कार्यहरू लेख्नुहोस् । ७. नेपालको प्रतिनिधि सभाको निर्वाचनको लागि कस्तो निर्वाचन प्रणाली अवलम्बन गरिएको छ ८. जनसाङ्ख्यिक लाभांश भनेको के हो ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस् । ९. विप्रेषणले नेपालको अर्थतन्त्रमा पारेको कुनै दुई प्रभाव लेख्नुहोस् । १०. विपद् जोखिमका दृष्टिकोणमा तपाईं रहेको बस्ती कस्तो प्रकारको बस्ती हो? यदि जोखिमयुक्त भएमा यस्ता जोखिमबाट सुरक्षित गर्ने कुनै एक उपाय लेख्नुहोस् । ११. आहार र स्वस्थ जीवनबिचको सम्बन्ध एक वाक्यमा प्रस्ट पार्नुहोस् । समूह ख तलका प्रश्नहरूको छोटो उत्तर दिनुहोस् : १२. बर्ड फाइल (Word file) मा टाइप...

 सेट २:  समुह क तलका प्रश्नहरूको अति छोटो उत्तर दिनुहोस् । - समय : ३ घन्टा (११×१=११) १. सामाजिक अध्ययन र सामाजिक विज्ञानविचको अन्तरसम्बन्ध एक वाक्यमा उल्लेख गर्नुहोस् । २. परियोजना कार्य गर्ने सिलसिलामा समुदायका व्यक्तिहरूसंग कसरी कुराकानी सुरू गर्नुहुन्छ ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस् । ३. इन्टरनेटको प्रयोग गर्दा सावधानी अपनाउनुपर्दछ । किन ?कुनै एक तर्क प्रस्तुत गर्नुहोस् । ४ होमो स्यापियन्स मानव जातिको कुनै एक विशेषता लेख्नुहोस ? ५. होरोडोबसले लेखेको इतिहासको चर्चित पुस्तकको नाम लेख्नुहोस । ६. तपाईं कुन पर्यावरणीय क्षेत्रमा बस्नुहुन्छ र त्यसले तपाईंको जीवनमा पारेको कुनै एक प्रभाव लेख्नुहोस् ।  ७.जात र जनजातिविचको कुनै एक फरक लेख्नुहोस् । ८. नेपालको राष्ट्रिय सभाको निर्वाचनको लागि कस्तो निर्वाचन प्रणाली अवलम्बन गरिएको छ ? ९. उद्यमशीलता भनेको के हो ? एक वाक्यमा लेख्नुहोस् । १०. ग्रामिण बस्ती र सहरी बस्तीबिचको कुनै एक भिन्नता उल्लेख गर्नुहोस। ११.गुपदार्थको दुर्वेसन बाट बच्ने कुनै एक उपाय सुझाउनुहोस् । . समुह ख तलका प्रश्नहरूको छोटो उत्तर दिनुहोस् । १२. अन्तरवैयक्तिक सिपको प्रभावक...